- 12 Feb 2010, 17:55
#1781216
Podmetanja ne mogu oboriti istinu
Klero-ustaški NDH duh u Hrvatskoj
Rezultati istraživanja zagrebačkog „Jutarnjeg lista“ u kome je učestvovalo 2.416 ispitanika pokazali su da preko 40 odsto Hrvata danas opravdava monstruozni ustaški genocid nad Srbima, Romima i Jevrejima u Drugom svetskom ratu!
Dajući podršku ustaškom receptu za konačno rešenje „srpskog pitanja“, 20 posto ispitanika ovog dnevnika smatra da su ustaše ubijale Srbe zato što su se pobunili protiv hrvatske države, a 15,81 odsto tvrdi da su pobijeni zato što su bili „strani element“ u Hrvatskoj. Da su ustaše masovnim pokoljima Srba nastojale da spreče Vukovar 1991. godine veruje preko pet posto ispitanika te ankete.
U ovoj realnoj slici odnosa hrvatskog društva prema zločinima nad Srbima, svaki četvrti obrazovani Hrvat tvrdi da su ustaše „borci za slobodu“, a njih 12,46 misli da su ustaše Nezavisne države Hrvatske „dobri domoljubi i katolici“ koji su se zalagali za dobrobit svoje zemlje.
Fašistički, nacistički i ustaški simboli i izjave s kojima je hrvatski narod ušao u NDH Ante Pavelića, a koje je pokrenuo neoustaški režim Franje Tuđmana oživljavajući tradiciju prethodne NDH da bi fanatizovao mase i pripremio ih za ponovno stvaranje nezavisne Hrvatske, i danas su aktuelni i pokazuju zastrašujuću činjenicu da skoro polovina Hrvata prihvata ustašku, nacističku ideologiju.
Civilizovan svet je zgrožen nad monstruoznim načinom na koji su umorene žrtve u Jasenovcu, Gradišci i ostalim ustaškim logorima, a Hrvatska će ostati zapamćena i kao jedina zemlja u kojoj su tokom Drugog svetskog rata postojali posebni logori za decu. Rešenje „srpskog pitanja“ NDH je planirala da završi tako što će trećinu Srba da ubije, trećinu da pokrsti a trećinu da protera.
Sa Čedomirom Antićem, istoričarem sa Balkanološkog instituta SANU razgovaramo o razlozima zbog kojih se šezdeset godina posle Drugog svetskog rata, mnogi Hrvati ponose tradicijom NDH koja je nastala na koljačkoj raspamećenosti i patologiji dela njihovog naroda u jednom mračnom vremenu.
* Najmonstruoznija i najnenormalnija dela koja su počinjena u Pavelićevoj NDH danas su obrazac patriotskog ponašanja za više od četrdeset odsto Hrvata. Kako je moguće da se ponavljaju obrasci hrvatske nacionalne sudbine?
- Nažalost, ne mogu da kažem da sam iznenađen s obzirom na činjenicu da bez obzira što to niko nije otvoreno isticao, tokom protekle dve decenije tekao je proces rehabilitacije ideja NDH u Republici Hrvatskoj. Perfidno, išlo se na direktno izjednačavanje svih kvislinških formacija koje su postojale u bivšoj Jugoslaviji tokom Drugog svetskog rata. S obzirom na činjenicu da je samo NDH sprovela nezapamćen genocid na prostorima Hrvatske, Bosne i Srema takavo izjednačavanje je nemoguće. Čitava ikonografija koja je vezana za obnovu hrvatske države devedesetih godina, posebno propagandni rat koji se i dan danas vodi protiv Srbije i Srba u Hrvatskoj sa formalnih i neformalnih mesta, vodili su ka tome da u tumačenju prošlosti NDH dobije mesto koje joj nikako ne pripada. Treba istaći da u proteklih 150 godina u Hrvatskoj političkoj eliti nije bilo jedinstva. Nejedinstvo je prevaziđeno tek posle 1945. godine, pošto je tokom narednih decenija jugoslovenska politička opcija u Hrvatskoj sistematski nestajala.
* Hrvati su vrhunac svoje političke ideologije videli u pokušaju fizičke i duhovne likvidacije Srba s ciljem da na njihovoj propasti izgrade svoju „hrišćansku, evropsku“ civilizaciju. Kako je moguće da su to i danas patriotski slogani Hrvata?
- U istoriji je poznat taj mehanizam negacije zločina. Mnogo je jednostavnije, naročito današnjim građanima Hrvatske koji nisu lično učestvovali u nečemu što predstavlja sramnu senku prošlosti čitave zajednice da relativizuju to pitanje i da kažu da se to nije dogodilo, nego da priznaju da je jedna, pa makar i kvislinška, hrvatska država, na okrutan način ubila veliki broj Srba. Nažalost tačan broj žrtava NDH nikada nije utvrđen, mada još od zvaničnog izveštaja (Zemaljskog povjerenstva Hrvatske za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača) iz 1945. postoji uverenje da je samo u Jasenovcu na najsvirepije načine ubijeno između 500 i 600, 000 Srba, Roma i Jevreja. S druge strane treba reći da hrvatska javnost nikada nije ni suočena sa tim pitanjem, zato što je posle Drugog svetskog rata problem ratnih zločina pojednostavljeno stavljen u odnos - partizani i kolaboracionisti. U tim odnosima zločini pojedinih formacija su zbog koncepcije bratstva i jedinstva u izvesnoj meri umanjeni, pojedini prenaglašeni. To pitanje je bilo suzbijano 50 godina i bilo je na neprimeren način otvoreno devedesetih godina. Kada je reč o ratnim zločinima, suština nije u tome da se politički zloupotrebe zločini pripadnika jednog naroda protiv njegovih nacionalnih i demokratskih prava, već da se oda pošta palima i da se pojedinačno osude zločini, odnosno pojedinačne organizacije koje su zločinačke.
* Premda se na čelu Hrvatske nalaze političari koji su svojevremeno bili protivnici NDH i čije su porodice stradale od ustaša, pripadnici hrvatske elite veličaju ove ideje u javnom životu. Šta je dovelo do toga?
- U Hrvatskoj se dogodilo da ljudi koji su u Drugom svetskom ratu bili protiv ustaša, postanu protagonisti ideja koje su devedesetih godina programski i simbolično nastavile ostvarivanje dela programa NDH. Hrvatskom generalu Janku Bobetku, koji je bio optružen jer je naredio ratne zločine prema Srbima devedesetih, ustaše su ubile brata na svirep način. Franjo Tuđman je dugo vremena tvrdio da su mu oca i maćehu ubile ustaše i sl. Rekao bih da to pitanje nikada nije postavljeno odvojeno od politike. Pitanje genocida nad Srbima u NDH često je postavljano kao neka vrsta političke hipoteke nad hrvatskim narodom i njegovom državom. Nažalost, ljudi koji su iz Srbije govorili o tome imali su neprekidno ideju opstanka zajedničke države sa Hrvatima. Tvrdili su kako su Hrvati genocidni zbog čega, paradoksalno, treba da ostanu u zajedničkoj državi sa Srbima i Srbijom (pošto se dva naroda ne mogu pravedno razgraničiti). Ovo je doprinelo radikalizaciji dela hrvatskih političara i građana koji možda ne bi podržali sve ono što se dogodilo devedesetih godina.
Kada je reč o korenima ustaške ideologije, to je jedna od najmonstruoznijih rasističkih ideologija koja je postojala u Istočnoj Evropi. U Drugom svetskom ratu nije bilo zločina koji su po brutalnosti i surovosti prevazišli zločine ustaša, naročito u Jasenovcu i Jadovnu, kao i zlodela koja su izvršena tokom prva četiri meseca postojanja NDH. U to vreme na prostorima čitave Bosne, većeg dela Hrvatske i Srema ubijene su stotine hiljada ljudi. Ali, naš problem je pre svega u tome što mi nikada nismo tome prišli na način na koji su Holokaustu prišli Jevreji u Izraelu ili jevrejska dijaspora. Znači, bez političkih pretenzija, već sa namerom da budu rekonstruisani događaji, sačuvana stratišta i da, kao najvažnije, budu popisane sve žrtve. Mi ne možemo da kažemo ništa preciznije od toga da je recimo u Jasenovcu ubijeno više od 700.000 ljudi (kao što je tvrdio Vladimir Dedijer), za šta nemamo jake dokaze. Komisija koja je iznela sličan podatak posle rata, nije iznela snažne dokaze i argumente. Kada je reč o imenima žrtava, jedan naš ugledni istoričar je sastavio listu imena koja sadrži 77.200.
* Da li je hrvatski narod poslužio Rimokatoličkoj crkvi kao oruđe njene vekovne prozelitske politike na Balkanu protiv pravoslavlja. Koliko je klero-ustaški fanatizam odgovoran za hrvatsku nacionalnu sudbinu?
- Kada je reč o dubini motiva koji je motivisao Pavelića i 200 političkih emigranata koji su bili njegovi prvi saradnici, inače ekstremni rasisti i šovinisti, treba najpre reći da mržnja prema srpskom narodu u Hrvatskoj i prema pravoslavlju seže duboko u prošlost. Pojedini istoričari i antropolozi su tvrdili da to što je NDH uradila najviše liči na progone u verskim ratovima u Francuskoj u 16. veku i nemačkim zemljama u 17. veku. Dakle, to su ne samo etnički već i verski izazvani progoni čitavog stanovništva - kao „Vartolomejska noć“ u Parizu 1572. godine. Tu netrpeljivost podsticao je katolički kler vrlo dugo. Poznata je teza Ante Starčevića o Srbima u Hrvatskoj kao „pasjem nakotu“. Hrvatski narod, koji je na Balkanu malobrojniji od srpskog, imao je i veliku potrebu da se pokaže različitim od Srba. U psihologiji to zovu „narcisoidnost malih razlika“. Hrvatski političari, naročito ekstremni desničari, smatrali su da najveća pretnja hrvatskoj državnosti ne potiče od Beča ili Pešte koji pretenduju politički ali ne i etnički na Hrvatsku, već od srpskog naroda koji je 1941. godine činio 25 odsto stanovništva Hrvatske i Slavonije i između 16 i 17 odsto stanovništva Dalmacije.
* Da li je Rimokatolička crkva osudila deo svog klera koji je učestvovao u zločinima nad srpskim stanovništvom?
- Rimokatolička crkva nikada otvoreno nije osudila Pavelićev koncept. Izvestan broj sveštenika je odbio da učestvuje u genocidu, ali je veliki broj učestvovao.
* Moćan instrument motivisanja Hrvata bila je i Stepinčeva tvrdnja da su oni „ predziđe hrišćanstva“.
- Hrvatska nije imala samostalnost u većem delu srednjeg veka. U 16. veku je svedena na „ostatke ostatka“ i veliko je pitanje da li se Hrvati mogu nazvati predziđe hrišćanstva ili je reč o narodu koji se sakupio u Vojnoj krajini - tamo su živeli i pravoslavni i katolici. Uprkos kobnoj Krbavskoj bici, junačkoj odbrani Sigeta i bici kod Siska, niti je Hrvatska u to vreme bila samostalni državni entitet, niti su ovi događaji značajnije uticali na istoriju osmanskih osvajanja. Ipak, oni su postali jedan od mitova o graničnoj državi zapadnog sveta, a pravoslavni Srbi su uskoro u svesti onih koji u njega veruju zamenili muhamedanske Turke.
Najzad, ne možemo zanemariti taj osećaj izolovanosti i frustracije koji na izvestan način i danas pogađa hrvatsko društvo - reč je, naime, o jedinoj evropskoj katoličkoj zemlji koja još uvek nije stupila u Evropsku uniju. Hrvati su ogorčeni - uprkos tome što su uspeli da se osamostale, oni su svrstani zajedno sa Srbijom u nekakav Zapadni Balkan gde iščekaju ulazak u EU. Ući će pre Srbije, ali će verovatno dugo vremena imati drugačiji tretman od Slovenaca, Mađara i drugih. Mi moramo da gledamo da ne budemo uvek na putu tih problema koje ima hrvatski narod.
Poznato je da je Katolička crkva prostor Hrvatske, Bosne i Srbije shvatila kao prostor misije. Dakle, bez obzira na sve konkordate Katolička crkva je tokom istorije uglavnom smatrala da je ujedinjenje crkve pitanje misionarskog delovanja. S druge strane, treba reći da je Katolička crkva ostvarila vrlo veliki uticaj, naročito u međuratnom periodu (1918-1941) na katoličko stanovništvo Hrvatske i Bosne. Počev od Artukovića do ljudi koji su do danas među hrvatskim generalima osuđeni za ratne zločine, većina je u nekom periodu života prošla kroz neku od škola koje je držala Katolička crkva. Katolička crkva je bila ugrožena idejom jugoslovenstva. Bila je zaštitnica Austrougarske. Takođe, odbacivala je ideje koju su podržavali pojedini jugoslovenski krugovi među Hrvatima, prema kojoj je Katolička crkva u Hrvatskoj trebalo da dobije nacionalnu crkvenu organizaciju.
Stepinac je podržao NDH i to je tačno, ali je kasnije učinio jedan korak unazad.
* Kakva je bila uloga ustaških vojnih sveštenika?
- Katolička crkva nikada nije ustala protiv zločina nad Srbima, nije ekskomunicirala sveštenike koji su sami tvrdili da su krst i molitvenik zamenili samokresom (pištoljem) i strojnicom (automatom). Naposletku, Katolička crkva je organizovala „pacovske kanale“ koji su omogućili velikom broju vođa NDH da pobegnu iz zemlje. Nesumnjivo da je uticaj Katoličke crkve izuzetno veliki, među štokavcima ona je bila bitna karakteristika nacije. Za vreme Drugog svetskog rata na teritoriji NDH izvestan broj Srba je pokršten, a mnogi među njima su kasnije ubijeni. Pitanje odnosa prema zločinima zavisi od političke moći i novca. Zato je vrlo teško optuživati Katoličku crkvu na taj način.
Mislim da tu moramo da budemo i iskreni prema sebi i kažemo da je naš koncept jugoslovenstva išao na ruku tim krugovima u Hrvatskoj. Ne možete očekivati da pobedi umerena struja među Hrvatima ako insistiramo da želimo da živimo zajedno sa Hrvatima jer ne možemo da dozvolimo da makar jedno srpsko mesto ostane izvan proširene Srbije. Pa dalje tvrdimo da su većina Hrvata ustvari Srbi koji će se kad-tad „opametiti“ i shvatiti da su Srbi-katolici. Suština borbe srpskih komunista početkom devedesetih godina bila je usmerena ka onemogućavanju hrvatske nezavisnosti pri čemu su vrlo proračunato i neiskreno podržavali Srbe iz Hrvatske. Takva politika je bila pogrešna. Ona je žrtvovala interese Srba iz Krajine i Hrvatske interesima nekakve imaginarne Jugoslavije. Nisu samo ustaše sprovodile genocid, već prvih meseci posle okupacije i organizovana Mačekova seoska i pučka zaštita. Najstrašnija karakteristika NDH je bio taj masovni zločin, jedan jezivi opšti narodni napad na komšije i srodnike koji su podržavale centralna i okupaciona vlast. Kad je reč o kolektivnoj krivici jednog naroda, priznajem da u taj koncept ne verujem. Ukoliko tako obeležimo čitav jedan narod onda i njegovi čestiti pripadnici dolaze u iskušenje da se solidarišu sa zločicima.
* Hrvatska je jedina država koja je bila na strani Sila osovine, u kojoj nije izvršena denacifikacija, tj suočavanje sa prošlošću. Jesmo li i mi pomogli u tome?
- Lošom nacionalnom politikom, promašenom politikom bratstva i jedinstva i zlosrećnim raspadom Jugoslavije došlo je do toga da potpuno trijumfuje taj koncept i da NDH, bez obzira na sva ograđivanja, bude prihvaćena kao neka vrsta preteče hrvatske države i kao njena osnova i suština. Kada danas pomenete pitanje genocida nad Srbima, mnogi kao protivtežu odmah spomenu rat iz devedesetih, pri čemu Srbe koji su živeli u Hrvatskoj obeležavaju kao okupatore i agresore.
Pribojavam se da će Hrvatska imati mnogo problema u budućnosti zato što je ona svoje suočavanje sa prošlošću i sa ratom, svela na Bosnu i rat sa Muslimanima iz 1993. godine. Najveći zločin je bio zločin nad Srbima i taj genocid je na neki način nastavljen posle Drugog svetskog rata vrlo lošim odnosom prema Srbima u Hrvatskoj. Srbi u Hrvatskoj su bili konstitutivni narod koji je u Austrougarskoj imao veća kolektivna prava nego posle 1945. godine. To nije krivica samo jugoslovenskih i hrvatskih političara, već i srpskih komunista. Oni su i dan danas jaki na rečima, ali nijednom od političara nije palo na pamet da recimo ode u Jasenovac, da učini bilo koji gest koji nema aktuelnu političku težinu. Pitanje odnosa prema Jasenovcu ne treba da odražava naš odnos prema Hrvatima, već naš stav prema žrtvama. Moramo da odvojimo politiku od istorije. Kada je 2005. godine obeležavano 60 godina od proboja logoraša iz Jasenovca, ne samo da je na skupu intonirana hrvatska himna „Lijepa naša“, već je se tamo okupio vrh hrvatske države, među kojima i predsednik Sabora Šeks koji je 1991. godine bio jastreb HDZ-a. Niko od zvaničnika iz Srbije nije došao. Ko je mogao da zabrani predsedniku Republike ili vlade da ode i oda počast srpskim žrtvama. Nažalost, mi nismo uradili ono što smo mogli - imali smo mogućnost da za četiri godine koliko je postojala Srpska Krajina izvršimo ozbiljna istraživanja, organizujemo pravi institut koji bi proučio stratišta, prebrojao žrtve i koliko je to moguće rekonstruisao listu njihovih imena. Nažalost, sve što nije bilo moguće politički zloupotrebiti kod nas je ostavljeno ličnom naporu i privatnom nastojanju.
