Queer teorija

Queer teorija se pojavila u poslednjoj deceniji XX veka pod jakim uticajem poststrukturalizma i podrazumeva zbir strategija čitanja i tumačenja tekstova (bilo da su književni ili socijalni). Nasuprot kriticizmu, koji objašnjava činjenice u vezi sa tekstovima i upućuje čitaoce u to šta tekst znači, teorija pokušava da objasni kako tekst čini smisao. Ruski književni kritičar Mihail Bahtin uticao je na evoluciju teorije svojom koncepcijom heteroglosije. U svakom datom vremenu, kako Bahtin iznosi, mnoštvo kulturnih odredjenja (determinants) dopušta tekstu, frazi, reči ili dogadjaju da ima značenje. Ova dejstva mogu biti socijalna, istorijska, psihološka, politička ili čak lična. Ali, da bi imao smisao, tekst mora biti relevantan u odnosu na ove uslove; teorija zauzvrat, preuzima zadatak razgraničavanja (delimitation) ili iznošenja ovih uslova.

Queer teorija ispituje ulogu želje (libida) u heteroglosiji teksta, izlažući načine na koji homoerotizam i heteroerotizam funkcionišu, preplitajući i uzajamno mešajući načine izražavanja unutar teksta. Queer teorija se razvila kao eklektičan i difuzni zbir postupaka na koje su izvršile uticaj medjusobno suprostavljene oblasti psihoanalize, marksizma, kulturnog materijalizma, semiotike, socialnog konstruktivizma, strukturalizma i feminizma. Delo Eve Kosofsky Sedgwick: Medju muškarcima: engleska književnosti i muška homosocijalna želja, često se navodi kao tekst gde se začela queer teorija. Sedgwickova istražuje načine na koji homoseksualnost i homosocijalnost moduliraju tekstove engleske književnosti. Homosocijalnost predstavlja povezivanje (bonds) sublimirane želje medju muškarcima koja je nužna za održa(va)nje kulture, naročito onih koje predstavljaju pravce prenosa moći kroz žene-brak, rodjenje itd. Homosocijalna povezivanja putem žena su postavljena u zapadnoj kulturi kao da su antitetična homoseksualnom povezivanju u kojim se muškarci vezuju direktno bez posredovanja (lika) žena. Sedgwickova, medjutim, pokazuje kako se ti uslovi kontinuirano urušavaju jedni u druge u praksi i u književnosti. Otuda ona nalazi poreklo i odraze homoseksualnosti unutar samih heteroerotskih praksi.

Queer teorija je mnogobrojan i rasplinut skup stavova, [misaonih] delovanja, ona nije unificirano polje. Letimičan pogled na dva važna teksta može ukazati na višebličnost (polymorphousness) problematike. Delo Judith Butler Nevolje sa rodom (Gender Trouble, 1990) ) počinje čitanjem brojnih savremenih teoretičara, uključujući Jacquea Lacana, Michela Foucaulta, Monique Wittig, Julije Kristevei Luce Irigiray da bi pokazala kako pol funkcioniše bilo kao učvrščujuća bilo kao nenamerno destabilizirajuća pretpostavka u okviru njihovih tvrdnji (arguments). Ona potom iznosi u svojoj teoriji da se mnoštvo subverzivnih performativnih strategija, uključuju parodiju ili drag, može koristiti da nadigra (overplay) kodove roda i time prednji identitet u njegovoj najsubverzivnoj i denaturalizovanih formi. Jonathan Dollimoreovo Seksualno disidentsvo (Sexual Dissidence, 1991) sučeljava homoseksualne spise Andréa Gidea i Oscara Wildea. Gide simboliše za Dollimorea vrstu prihvatanja identiteta koji je uznemiren ili izmenjen zbog seksualne razlike, dok Wilde simboliše potpuno prihvatanje te razlike što to u kranjoj liniji , dovodi u pitanje samu mogućnost (jedinstvenog) identiteta. Ove dve pozicije postaju teoretske polarnosti koje Dollimore prati kroz renesansnu i savremenu kulturu. Ono što treba da je očigledno iz ova dva sažeta izvoda jeste jak postmoderni skepticizam prema [mogućnosti] utvdjenih identitete što je možda jedino objedinjujuće svojstvo queer teorije.

Mada se o queer teoriji obično misli kao o izdanku savremene akademske sredine, ona ima svoju istoriju unutar odvojenih pravaca gay i lezbejskog kriticisma i teorije. Lezbejska teoretičarka i antropolog Gayle Rubin uvela je na velika vrata neke od osnovnih premisa queer teorije 1975. god. u dva plodotvorna eseja: The Traffic in Women: Notes on the 'Political Economy' of Sex i Thinking Sex : Notes for Radical Theory of Politics of the Sexuality. U ovim esejima Rubin razradjuje radikalnu i danas ključnu teoriju: rodne razlike (gender difference) i polne razlike (sexual difference) su povezane ali nisu jedno isto. Rodne razlike odnose se na one gde vladaju binarne muškarac/žena podele, dok se polne razlike odnose na one gde vladaju - homoseksualac/heteroseksualac podele. Seksualna razlika je tako izražena kroz rodnu razliku. Otuda uobičajeni stereotipi o feminiziranom gay muškarcu i muževnoj lezbejki, gde se odstupanje u odnosu na seksualnu orijentaciju doživljava kroz odstupanje po rodnoj identifikaciji. Mada su u zapadnoj kulturi rodna i polna razlika skoro nerazmrsive jedna od druge, teoretski treba da je moguće ih razdvojiti i istražiti interakciju izmedju i unutar njih. Šta više, kako rodna i polna razlika medjusobno deluju u nekom datom tekstu može ponuditi putokaz o načinima na koji deluju u kulturi, istovremeno je stvarajući. Ova formulacija, pripremila je očigledno put za dobar deo queer teorije koja je usledila, naročito one Sedgwickove.

Čak ranije nego Rubin, Guy Hocquenghemovo delo Homoseksualna želja (Le désir homosexuel, 1972) predskazuje i popločava put za ključni čvor queer teorije. Pod jakim uticajem francuske levičarske pobune iz '68 god. i teorije šizoanalize Gillesa Deleuzea i Félix Guattaria u Anti-Edipu, Hocquenghemova marksistička revizija freudijanske analize ispituje istorijsku i psihološku konstrukciju 'homoseksualca' kao potiskivanje (displacement) i represiju sopstvene homoseksualne želje društva. Dokazujući da je želja neprekinuti i polivokalni fenomen, Homoseksualna želja tvrdi da je uspostavljanje ekskluzivne homoseksualnosti način izolovanja i izbacivanja onih segmenata želje koji ne oponašaju produktivne i reproduktivne ciljeve kapitalizma. Seksualnost stoga, nije prirodni fenomen nego je rezultat (effect) ekonomskih odnosa date kulture - zaključak koji, ponovo, jasno vodi ka domenu o kome se danas raspravlja medju queer teoretičarima.

Mada se ovde navedeni reprezentativni autori mogu smatrati primerima zastupnika izvesnih ključnih ideja u formiranju queer teorije, istina je da bi i mnoštvo drugih teoretičara mogli lako biti ovde pomenuti. Jedan od najsretnijih aspekata queer teorije je taj da njena izuzetno razuzdana forma i raskošna volumioznost nagoveštavaju da će ona ostaviti širokog i dubokog traga u vremenu koje dolazi.

Gregory W. Bredbeck

Literatura: Sedgwick, Eve Kosofsky. Between Men: English Literature and Male Homosocial Desire. New York: Columbia University Press, 1985. Abelove, Henry, Michele Aina Barale, and David M. Halperin. The Gay and Lesbian Studies Reader. New York: Routledge, 1993. de Lauretis, Teresa. "Sexual Indifferente and Lesbian Representation." In Performing Feminisms: Feminist Critical Theory and Theatre. Sue-Ellen Case, ed. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1990, 17-39. Deleuze, Gilles, and Felix Guattari. Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia. Robert Hurley, Mark Seem, and Helen R. Lane, frans. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1983. Dollimore, Jonathan. Sexual Dissidence: Augustine to Wilde, Freud to Foucault. Oxford: Clarendon Press, 1991. Foucault, Michel. The History of Sexuality: An Introduction, Vol. I. Robert Hurley, frans. New York: Random House, 1978. Fuss, Diana. Inside/Out: Lesbian Theories, Gay Theories. New York: Routledge, 1991. Hocquenghem, Guy. Homosexual Desire. Daniella Dangoor, prev.. London: Allison and Busby, 1968. Irigiray, Luce. This Sex Which Is Not One. Catherine Porter with Carolyn Burke, frans. Ithaca, N.Y: Cornell University Press, 1985. Judith Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, 1990. Hrvatski prevod: Judith Butler, Nevolje sa rodom: Feminizam i subverzija identiteta- Zagreb 2000.

Izvor: Gay Histories and Cultures: An Encyclopedia, izd. George E. Haggerty, New York & London, 2000, str. 728-729.

Heteroglosija

Heteroglosija (višeglasje, drugojačiji govor (Vielstimmigkeit, Redevielfalt) je kao dinamični komunikacioni i pojmovno-konstituirajući model označen kao master trope (M. Holquist) ruskog književnog kritičara M.M. Bahtina. Prema njemu, reči, iskazi i tekstovi nisu zatvoreni entiteti koji treba sinhrono da se opisuju - oni grade vremenski i kontekstualno različita značenja. Oni su otvoreni centri dinamičke interakcije, naponska polja kroz koje struje centripetalne i centrifugalne sile. Jezički znakovi, iskazi, tekstovi nisu samo lingvistički oblikovani (kao dijalektom, sociolektom, idiolektom), oni su još i udomljeni u jedan politički, moralni, ideološki i ekonomski kontekst medjusobno nadmetajuće Episteme. Pluralitetu značenja prema Bahtinu u priličnoj meri odgovara polifoni roman koji mnoštvo protivrečnih glasova rasporedjujeu pojmu dijalogizma (Dialogizität). Dok monološka literatura društveno višeglasje homogenizuje i autoritarno sužava na jedan dominantan glas (prema njemu pritom lirika i epos odslikavaju jedno hijerarhijski autoritativno društvo), dijaloška književnost je demokratska i reflektira višeumlje, onda i kada putem selekcije, redukcije i narativne strukture heteroglosiju sveta reducira na umetničko delo. Svesno prihvatanje heteroglosije našeg sveta implicira jednu samorefleksivnu interpretaciju koja teži jednoj dijaloškoj, nikad zatvarajućoj interakciji izmedju autora, teksta, čitača i konteksta. Heteroglosija kao naglašavanje kulturnih i istorijskih utemeljenosti tekstova i interpretatora je jedno važno impulsno polje poststrukturalizma i drugih istaknutih polazišta, relativizma, diference kao i autorskog neprisustva (J. Derrida).

Laurenz Volkmann

Literatura: M.M. Bakhtin, The Dialogic Imagination. Four Essays by M.M. Bakhtin (izd. M. Holquist), Austin, 1994. M.M. Bachtin: Formen der Zeit im Roman. Untersuchungen zur historischen Poetik, 1989. Izvor: Metzler Lexicon Literatur- und Kulturtheorie, izd. Ansgar Nünning, 2. prošireno izdanje, Stuttgart-Weimar, 2001, str. 249.

Postmodernizam

Postmodernizam je istovremeno forma kriticizma, deskripcija svojevrsnog načina života nakon Drugog svetskog rata kao i naziv koji se primenjuje za specifične dimenzije kulture i predmete kulture u skorašnjoj i savremenoj istoriji. U svakoj od ovih instanci, postmodernizam se odnosi na brojne širokoopsežne i medjusobno različite fenomene. Od naročitog značaja za razmatranje postmodernizma iz gay perspektive, lezbejske i drugih seksualnih disidentskih zajednica i identiteta su njegove sledeće karakteristike:

naglasak na mnoštvu, skepticizam u slučaju (korisnosti) odobrenih binarnih podela u kulturi, dekolonizacija trećeg sveta, antirasističke i feminističke kritike evropocentrizma, cvetanje novih socijalnih pokreta '60-tih godina XX veka, brzi napredak elektronskih komunikacija, uzmicanje nacije kao jedinice analize, tehnologija interneta i delokrug cyber prostora, globalna ekonomija i njene spoljne proizvodnje i ulaganja, multi-kulturni uticaji i, možda najupadljivije, plodotvorni konstruktivistički okvir za razumevanje seksualnosti i roda odvojenih od biogenetskih i transistorijskih objašnjenja.

Šta je postmodernizam? Šta je to postmoderno?

Postoji bezbroj načina da se odgovori na ova pitanja, koja su uvek iznova postavljaju. U rečnicima se ovaj termin uvek dovodi u vezu sa arhitekturom i dekorativnom umetnošću. Pod pretpostavkom da je postmodernizma kao oblast kriticizma nastao unutar univerziteta , uputno je da se odmere barem neki od njegovih rezultata na epistemološkom nivou. Može se reći da se postmodernizam kao kulturni i istorijski proces kritikovao modernizam u sledećim tačkama: ukazujući na kapilarno, mikrofizičko funkcionisanje moći kao i na nasilje koje je nužno nerazdvojno od proizvodnje istine (Foucault), proglašavajući smrt autora (Barthes) i nedostatak autoriteta unutar autorskog prisustva (Derrida), podstičući mimetičko čitanje gospodara (master) tekstova kako bi se demonstrirala mnoga njihova ograničenja (Irigaray), dokazujući nužnu neizbežnost državnog nasilja koje leži tek ispod površine javnog konsenzusa (Althusser), demonstrirajući nepostojanja originala u dobu simulakruma (Baudrillard) i ističući važnost kolonijalističkih kategorija u srcu zapadne kulture (Fanon i Hall).

Bitno mesto u diskusiji o postmodernizmu zauzima i Frederic Jamesonovo delo: Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism (1984). Jameson istražuje postmodernizam kroz mnoge oblasti kulture - arhitekturu, kulturu, ideologiju, film, video, prostor i ekonomiju, pored ostalog. Judith Butlerovo delo Gender Trouble (Nevolje sa rodom) je ključno za raspravu o seksualnosti unutar postmodernog okvira. Butlerova tu zastupa, izmedju ostalog, da 'pol' - daleko od toga da služi kao osnova 'rodu', jeste po sebi utemeljen na pojmu rodnih podela. Druge značajne perspektive o višeformnosti i funkcijama postmodernizma nalaze se kod Katie King i Chela Sandoval koje su skicirale postmoderno u njihovim teoretskim i istorijskim razmatranjima američkog feminističkog pokreta. Dok je King ispitivala formiranje kanona unutar feminizma i globalizacije gay identiteta , Sandoval je istraživala forme feminizma kod obojenih žena kao karakteristične forme opozicione svesti, moguće jedino u postmodernizmu.

Raznolike manifestacije postmodernog razmišljanja unutar akademskih krugova, podstakle su kritičku oštricu intelektualnog 'šika' za sledećih nekoliko decenija. I dok različite discipline traže različite puteve kanalisanja mnogih energija postmodernizma, interdisciplinarne oblasti poput kulturoloških istraživanja, knjizevnih studija, etnoloških studija, ženskih i gender studija, lezbi-gay studija i queer teorije, sve su bile relativno prijateljski naklonjene intelektualnom doprinosu kojeg su dale postmoderne teorije i stvaranja. Mada je postmodernizam našao prijem kako u društvenim naukama tako i u humanističkim (američka podela, prim. prev.), upravo je u humanističkim naukama, barem u Severnoj Americi, postmodernizam imao najširi obim uticaja.

Ključan postmoderni upliv, učinak u lezbejskoj, gay i queer misli, politici i kulturi jeste [ukazivanje na] mnoštvo specifičnih orijentacija. Iz postmoderne perspektive, homoseksualnost se ne razume kao individualna ili esencijalna istina. Prisutan je napor u postmodernom razmišljanju ka konceptualizovanju homoseksualnosti onoliko koliko ih kulture, generacije i narodi oblikuju. Otuda se javlja u u postmodernoj gay, lezbejskoj i queer kulturnoj politici združeni udar na identitet kao najproduktivniji način za opisivanje i imenovanje ovih homoseksualnosti, kao i napad na pripovedanje o 'dolasku kući' u gay identitet. Ovaj trop (coming home), koji se karakteristično ističe u coming-out pričama, odbacuje se unutar postmodernog okvira kao izgonjenje iz individualnih različitih iskustava pravila uzdržavanja ( a formula of containment). Konačno, postoji nevoljnost u okviru postmoderne misli da se identifikuje data seksualnost kroz vremenske i kulturne kontekste sa posebim, trajnim i fiksiranim značenjima. Umesto takvog pripisujućeg razmišljanja (ascripting reasoning), postmoderna gay, lezbejska i queer misao često istupa u korist, na afinitetu bazirane politike seksualnog disidenstva a protiv politike utvrdjenog -identiteta, pokušavajući da opravda političke mobilizacije i kulturne sudove.

Izuzetno dugujući dekonstruktivističkom suprostavljanju binarnim modelima socijalne organizacije, postmoderna gay, lezbejska i queer misao suprostavlja se svakom činu 'gay čitanja' ili 'lezbejskog pisanja' kao nužno uhvaćenog u heteronormativnu zamku svodjenja širokog opsega socioseksualnih pozicija na samo dve - 'heteroseksualnu' i 'homoseksualnu', postavljene hijerarhijski - tako da ona prethodna biva u prednosti, materijano ili simbolički u odnosu na potonju. Sama ideja 'lezbejskog pisanja' ili 'gay čitanja' u ovoj analizi meša potrebu da se ponište seksualne hijerarhije sa željom da se dominantnoj kulturi nametnu niz lezbejskih i gay/queer - afirmativnih definicija. Postmoderna ili dekonstruktivistička lezbejska, gay ili queer književna strategija odbija ovu vrstu intelektualnog aktiviteta jer on upravo ograničava mogućnost queer kriticizma, ponovno podvlačeći binarnost koju onda tako ne uspeva niti da kritikuje niti da potkopa.

Alex Robertson Textor

Literatura: Judith Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, 1990. Hrvatski prevod: Judith Butler, Nevolje sa rodom: Feminizam i subverzija identiteta- Zagreb 2000. Jameson Frederic, Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism, Durham, N.C.: Duke University Press, 1989. King Katie, Theory in its Feminist Travel: Conversation in U.S. Woman's Movement. Bloomington, Ind.: Indiana University Press, 1994. Sandoval Chela, Oppositional Consciousness in the Postmodern World, Minneapolis: University of Minnesota Press, 1988.

Izvor: Gay Histories and Cultures: An Encyclopedia, izd. George E. Haggerty, New York & London, 2000, str. 705-707.

Politika identiteta

Bilo da se neko slaže sa Foucaultom ili ne u tome da moderne institucije kao medicina i zakonodavstvo ne "zabranjuju" samo, nego i "proizvode" homoseksualnost kao nužnog (makar i zlog) brata blizanca normativne heteroseksualnosti, činjenica je da su ljudi homoseksualne orijentacije još uvek predmeti (ponekad i smrtonosnih) napada. Ono što je manje izvesno jeste kako promeniti ovako stanje i na koji način. Neki homoseksualci i lezbejke smatraju da odgovor treba da se potraži u onome što se od ’70-tih nazvalo politikom identiteta (identity politics).

Politika identiteta odnosi se na isticanje identiteta - polnog, rodnog, religioznog, etničkog, rasnog - kao sredstva zalaganja za političku moć, priznanje i legitimnost, obično u formi za sticanje većih prava. Ako je politika borba za izmenu postojećih relacija moći u nečiju korist, politika identiteta ističe identitet kako kao razlog za promenu takvih odnosa tako kao i orudje kojim to čini. Pozajmljujući svoju logiku iz diskursa gradjanskih prava i reprezentacione politike, politika identiteta tvrdi da homoseksualci i lezbejke predstavljaju grupaciju koju okuplja niz zajedničkih interesa. Ponekad se ovi interesi shvataju kao rezultat nečega što je u dubini homoseksualnosti - jedinstvene homoseksualne esencije ili nekog biološkog faktora za koji se misli da povezuje sve gay muškarce i lezbejke. Nekad su se, pak shvatali kao produkti specifičnih istorijskih činilaca, budući da su kulturno specifične zabrane homoseksualnosti proizvele zajedničke interese medju ljudima homoseksualne orijentacije. Oba ova gledišta, medjutim, zastupaju da homoseksualci, kao legitimni birači, zaslužuju političko predstavnštvo i ista prava.

Kritičari politike identiteta često pokušavaju da pokažu kako je identitet uvek fikcija, ili u krajnjem slučaju, promenjiva istorijska konstrukcija, ne nešto suštinsko, transistorijsko ili nad-kulturno. Feministička psihoanaliza je, na primer, isticala da su identiteti nepouzdani i provizorni; polni i rodni identiteti nametnuti su ljudskim bićima kulturom i oni nikad nisu u potpunosti ostvareni, te uvek podležu remećujućoj snazi nesvesnog. Zbog toga je teško govoriti kako o homoseksualnosti tako i o heteroseksualnosti sem kao o provizornim dispozicijama želje.

Poststrukturalistički kritičari su otišli dalje u dekonstrukciji seksualnog identiteta. Ukazujući da je linija koja deli "homoseksualnost" od "heteroseksualnosti" nužno uslovljena raznim kulturnim, društvenim i istorijskim činiocima, pokušavaju da ukažu na nemogućnost davanja odgovara na pitanje šta to tačno konstituiše homoseksualca. Brojni politički teoretičari su primetili da su homoseksualci kao grupacija onoliko medjusobno podeljeni koliko ujedinjeni, ukršteni suprostavljenim identitetima uključujući one klasne, rasne i rodne. Stoga nema nužnog razloga za homoseksualce da formiraju birački korpus u odnosu na njihovu homoseksualnost; oni koju mogu sebi dozvoliti formiranje biračkog korpusa, obično su relativno privilegovani - beli, muškarci, srednja klasa.

Neki queer politički aktivisti su iznosili da zbog svoje relativne malobrojnosti, gay muškarci i lezbejke će biti tretirani kao beznačajni birači. Queer marksistički kritičari smatrali su da je gay oslobodjenje, onako kako se ono konstituiše oko pitanja identiteta, zapravo unutarburžoaska borba a ne pokušaj da se izmene postojeći proizvodni odnosi. Politika identita često ne uspeva, na primer, da ukaže na vezu homofobije sistema i kapitalističke eksploatacije. Konačno, neki kritičari su istupali protiv politike identiteta uopštenijom kritikom politike koja se temelji na ličnim pravima. Prema tim kritičarima, politika identiteta je isuviše zavisna od liberalnog individualizma. To otuda ne obećava radikalnu promenu postojećih odnosa snaga nego prosto zamenjivanje, što ostavlja postojeće političke strukture uglavnom netaknute.

Branioci politike identiteta ponekad ističu da, iako je identitet fikcija, politika identiteta se pokazala istorijski nužnom i politički delotvornom. Pružanjem (slike) "fiktivnog" kolektiviteta u ime kojeg se treba odupirati cenzuri homoerotizma, gay identitet je mit koji je značajno poboljšao živote mnogih. Identiteti su neophodni za produkovanje političkih saveza. Kritika politike identiteta, smatraju njeni zagovornici, teži odbacivanju mogućnosti za političku delatnost. Neki teoretičari su, medjutim, uzvratili da je upravo obrnuto istinito - činovi savezništva produkuju identifikacije i mit o identitetu teži da osujeti mogućnost političkog delovanja opasno izjednačavajući "biće" ili "stil" sa racionalnom političkom akcijom.

Drugi pisci su, zauzvrat, upozoravali da neke kritike politike identiteta isuviše spremno prihvataju pretpostavku da politički subjekti koji deluju kroz identitet nužno podležu njegovoj draži. Kada ne misli da se obraća već postojećoj biračkoj grupaciji, gay politika identiteta smatra da će upotreba termina gay proizvesti ili fabrikovati biračku grupaciju, i sa njom, izvesnu moralnu obavezu za delovanje. Politika identiteta, tada, razvija fiktivni identitet kao sredstvo produkovanja političkih savezništva i pratećih etičkih imperativa. Na ono što ostaje da se ukaže, medjutim, jesu istorijske posledice tog razvijanja - posledice (effects) čija su sredstva iznad delovanja svakog pojedinca koja/koji se zove gay.

Interesantno je to što čini se da ima malo komunikacije izmedju popularne, šire podrške politike identiteta i njene kritike. Za mnoge gay ljude, izgledi za gay oslobodjenje koje ne traži nužno da oslobodi gay ljude, izgleda nezamislivo. Neki su pak istoričari tvrdili da je gay oslobodjenje počelo upravo kao pokušaj postavljanja pitanja Mažinovljeve linije (linija odbrane na koju se neko slepo oslanja. Prema franc. ministru rata A. Maginotu, prim. prev. ) koja deli hetero- od homoseksualne želje. Sve dok se (barem) dve definicije homoseksualnosti natiču - homoseksualnost kao potencijalno u svim ljudskim bićima i homoseksualnost kao diskretna kategorija ličnosti - politika identiteta, činiće se da je kako razdvajajuća, tako i delotvorna.

Uprkos dugotrajnim zabranama homoerotizma, takodje je istina da neki gay ljudi danas žive bolje nego što bi to bilo u prošlosti. Da li je, medjutim, homoseksualcima kao celini bolje? Izvesna verzija politike identiteta prihvata frazu homoseksualci kao celina (gays as a whole) kao razumljivu. Kritičari politike identiteta ističu da ovakva fraza jeste fikcija o čijoj se nužnosti i efikasnost mora diskutovati pre nego što se ona jednostavno prihvati.

John Champagne

Literatura: Judith Butler, Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, 1990. Hrvatski prevod: Judith Butler, Nevolje sa rodom: Feminizam i subverzija identiteta- Zagreb 2000. Champagne John, The Ethics of Marginality: A New Approach to Gay Studies. Minneapolis (University of Minnesota Press),1995. Field Nicola, Over the Rainbow: Money, Class and Homophobia, London (Pluto Press), 1995. Foucault Michel, The History of Sexuality, tom I, An Introduction, prev. Robert Hurley, New York (Vintage), 1980. Fuss Diana, Essentiality Speaking, New York (Routledge), 1989. Phelan Shane, Identity Politics, Lesbian Feminism and the Limits of Community, Philadelphia (Temple University Press), 1989. Sedgwick, Eve Kosofsky, Epistemology of Closet, Berkley (University of California Press), 1985. Warner Michael, izd. Fear of a Queer Planet, Mineapolis (University of Minnesota Press), 1993. Weeks Jeffrey, Sexuality and Its Discontents, London (Routledge and Kegan Paul), 1985.

Izvor: Gay Histories and Cultures: An Encyclopedia, izd. George E. Haggerty, New York & London, 2000, str. 463-465.

Esencijalističko-konstruktivistički spor

Prema jednoj uticajnoj i nekada veoma raširenoj metafizičkoj tezi (sholastičkoj, prim. prev.), neke klase entiteta (u svetu) čine prirodne vrste. Prirodne vrste postoje nezavisno od ljudskog misljenja i njihova grupisanja igraju objašnjavajuću ulogu u naučnom tumačenju. Hemijski elementi su prirodne vrste; oni igraju ulogu u hemijskim objašnjenjima (npr. zašto dolazi do eksplozije) i postojali su pre ljudi. Spor izmedju esencijalista i sociokonstruktivista u vezi sa seksualnom orijentacijom (što je zauzimalo centralno mesto u formiranju gay i lezbejskih studija i koji ima svoje korene u istoriji, sociologiji i dugotrajnim filozofskim raspravama) jeste zapravo spor o tome da li se kategorije seksualne orijentacije odnose na prirodne vrste, odnosno, da li su one prosto tvorevina ljudske kulture.

Esencijalisti, s druge strane, tvrde da postojeće istorijske i kulturne promene ne dovode u pitanje postojanje osnovnih ljudskih tipova - heteroseksualni, homoseksualni i (možda) biseksualni. To što neke kulture, može biti, ne prepoznaju ove tipove, ne dokazuje da ti tipovi nisu iskonske prirodne vrste. Kao što su ljudi imali krvne grupe pre nego što su kvrne grupe otkrivene, esencijalisti tvrde da činjenica da ljudi u nekim drugim kulturama možda nisu znali, razlikovali seksualne orijentacije ne znači da se kategorije seksualne orijentacije ne mogu odnositi i na njih.

Spor izmedju esencijalista i konstruktivista se često razume kao svodjenje na pitanje da li je seksualna orijentacija rezultat ljudskog genetskog sastava ili okruženja. Kao što je primećeno, pitanje prirode ili vaspitanja (nature versus nurture) se temelji na pogrešnoj dihotomiji. Nijedna ljudska osobina nije strogo rezultat gena ili faktora okruženja. Sve ljudske osobine su rezultat oba ova činioca. Postoje genetski faktori koji deluju na ono što izgleda prevashodno kao rezultat okruženja (na primer, kakvu muziku neko voli). S druge strane, razvojni i faktori okruženja doprinose razvijanju onoga što se ponajviše čini genetskim osobinama (npr. boja očiju). Mada je svaka ljudska osobina pod uticajem genetskih i faktora okruženja, čini se da postoji nepodudarnost u stepenu: to što su moje oči braon boje je strožije odredjeno genetskim faktorima nego što je to što volim klasičnu muziku više nego savremenu. U ovom kontekstu, spor priroda-okruženje se tiče toga gde se seksualna orijentacija nalazi na kontinuumu izmedju boje očiju i muzičkog ukusa.

Imajuću ovo u vidu, opšte uzeto gledište da esencijalizam podrazumeva da je seksualna orijentacija odredjena genetskim faktorima a da konstrukcionizam pak, da je seksualna orijentacija prevashodno oblikovana socijalnim okruženjem, pokazuje se pogrešnim. Medjutim, moguće je da se kategorija odnosi na prirodnu ljudsku vrstu, a da to nije slučaj da se ličnost smešta u tu kategoriju osobinom koja proističe iz njenih gena.

Recimo, biti osoba koja je imuna na poliomielitis predstavlja prirodnu vrstu, ali da li je neko pripadnik ove grupe ili ne, podrazumeva prisustvo izvesnih antitela u krvotoku, što nije genetski. Što se seksualne orijentacije tiče, kada bi simplicistička verzija freudijanske teorije o poreklu muške seksualne orijentacije bila istinita - da muškarac stiče svoju naročitu seksualnu orijentaciju uspešnošću odnosa sa njegovim roditeljima, naime, da li je on ili ne razrešio Edipov kompleks - onda bi esencijalizam bio istinit. Kad se dečak postavi u odredjenu edipovsku poziciju, on ima prirodno odredjenu seksualnu orijentaciju, tj. ima psihološki sastav ili heteroseksualca ili homoseksualca. Ako bi ova teorija ( ili strukturalno slična psihološka teorija) bila istinita, tada bi seksualne orijentacije bile prirodne vrste, ali ne bi bile primarno genetske. Ovo pokazuje da esencijalizam ne povlači za sobom nativizam (filozofska doktrina o urodjenim idejama, prim. prev.). Isti primer je dovoljan da pokaže da ako je seksualna orijentacija primarno pitanje sredine, konstrukcionizam ne treba da usledjuje. Dok esencijalizam ne podrazumeva nativizam a pitanje okruženja (environmentalism) ne podrazumeva konstrukcionizam, nativizam podrazumeva esencijalizam. Ako je seksualna orijentacija primarno odredjena genetskim faktorima, tada onda postoje prirodne vrste združene sa seksualnom orijentacijom osobinama gena odgovornih za seksualnu orijentaciju. Kada bi ovo bio slučaj, konstrukcionizam bi bio pogrešan. Ovim se ne želi se reći da je konstrukcionizam u stvari pogrešan, nego pre da su i konstrukcionizam i esencijalizam empirijske teze.

Edward Stein

Literatura: Halperin David, One Hundred Years of Homosexuality and Other Essays in Greek Love, New York (Routledge), 1990. Stein Edward, izd. Forms of Desire: Sexual Orientation and the Social Constructionist Controversy, New York (Routledge), 1992.

Izvor: Gay Histories and Cultures: An Encyclopedia, izd. George E. Haggerty, New York & London, 2000, str. 294-295.

Priredio: Nicodemus