Stonewall 45 godina kasnije

Pre 45 godina, u noći s 27. na 28. jun u Njujorku započela je pobuna u Stonewallu, višednevni ulični neredi i bitka protiv homofobnog policijskog zlostavljanja, koji su predstavljali početak savremenog pokreta za LGBT ravnopravnost i postali legendarni događaj LGBT istoriji.

Svaka emancipovana LGBT osoba na svetu zna šta je Stonewall i šta se tamo dogodilo, a mnogi iz te pobune i danas crpe ideološke i političke stavove, ali i nadahnuće za društveni angažman i aktivizam. Pobuna u Stonewallu obeležava se i kroz Povorke ponosa, ključni aktivistički alat i javni protest koji je nastao na prvu godišnjicu sukoba s policijom u Greenwich Villageu, kao hommage tim prvim danima ulične borbe za slobodu gejeva, lezbejki, biseksualnih i transrodnih osoba.

Kod Stonewalla dodatno fascinira i to što - kad se pogleda iza ogromne ali i zaslužene fame - ostaje jedna fantastična istina i istorijska priča (najbolje ispričana u knjizi Davida Cartera "Stonewall - pobuna koja je rasplamsala gej revoluciju") koja po svojoj kompleksnosti svedoči šta se sve trebalo dogoditi da Stonewall bude moguć, kao i zašto se takvo šta moglo dogoditi samo na mestu poput njujorškog gej kluba koji su pohodili gej klinci pobegli od kuće, trandže, butch lezbejke, prostitutke i ostatak društvene margine, i to u lokalu u vlasništvu mafije (jer se jedina uopšte htela baviti takvom poluilegalnom aktivnošću), koja se prema gostima nije uvek odnosila kao da su dobrodošli.

Policija je pak homoseksualce zlostavljala, premlaćivala i ponekad zatvarala u ludnicu, gde se još uvek primenjivalo "lečenje" elektrošokovima od istopolne ljubavi, tada i službeno psihičke bolesti.

Stonewall je značio zauzimanje vlastitog prostora slobode

U takvoj društvenoj, zakonodavnoj i političkoj klimi apsolutne osude homoseksualnosti, radikalna pobuna je mogla doći samo s margine, jer gosti Stonewalla - svi ti uličari, siromašni pederi, muškobanjaste lezbe, frajeri u haljinama, neprilagođeni i otpadnici - bili su jedini koji pobunom protiv državne represije nisu imali ništa za izgubiti a mogli su dobiti sve. Nekoliko godina pre su se održavale pristojne demonstracije dvadesetak homoseksualaca u odelima i kravatama pred Belom kućom, a 1950-ih u SAD-u bilo je i raznih drugih protesta, pa Stonewall nije rodonačelnik LGBT aktivizma kao takvog, ali definitivno jeste otac savremenog pokreta za LGBT ravnopravnost, nalik na grudu snega koja se pretvara u lavinu.

Važno je primetiti da je pobuna LGBT osoba tokom još jedne zlostavljačke policijske racije bila tada usmerena na državu koja je homoseksualnost kriminalizovala, a prva stvar koja je u kasnijoj borbi pala jeste državno odobrena homofobija, kroz promenu stava APA-e i uklanjanja homoseksualnosti iz kaznenih zakona širom Zapada.

No, Stonewall je predstavljao i zauzimanje vlastitog prostora slobode, koji se iz četiri zida podzemnog kafića s plesnim podijumom prelilo i na njujorške ulice. Očevici pripovedaju kako je policija bila jednostavno šokirana time što su se pederi pobunili, a njujorški plavci nisu mogli verovati da te tetkice imaju petlje za takvo nešto, jer su kroz decenije navikli da ih zlostavljaju bez kazne ili odmazde.

LGBT zajednica je u Stonewallu odmah pokazala da želi mnogo više nego što su homofobi tog doba uopšte mogli pomisliti - ravnopravnost, pravo na vidljivost i javnost, prihvatanje i solidarnost. S druge strane, jasno je da je pobuna pedera došla tek nakon pokreta za crnačka prava, feminističkog i antiratnog pokreta koji je stvorio Vijetnam, te niza drugih emancipatorskih pokreta šezdesetih godina prošlog veka. Ormar u kojem je svetska LGBT zajednica živela pre Stonewalla bio je toliko sveobuhvatan da je bila potrebna akumulacija ogromne društvene energije za promene da se izrodi i LGBT pokret. Ali kad se to dogodilo, zahvaljujući Stonewallu, zaređale su se pobede i promene.

Kraj skrivanja i stida

Ipak, Stonewall je i prekretnica koja je označila kraj jednog načina života za LGBT osobe, gej muškarce, koji su onda doživeli seksualnu revoluciju te usput spasili brojne heteroseksualne žene od kamuflažnih brakova, koji su u eri pre Stonewalla bili gotovo norma. Epoha tajnog gej života, skrivanja i stida je sa Stonewallom počela odumirati, jer jedna od njegovih emancipatorskih poruka jeste i važnost coming outa. Dovoljno je samo prisetiti se da je u vreme pobune u Stonewallu u Njujorku živeo i Harvey Milk, glumeći heteroseksualnost kao ugledni bankar na Wall Streetu, čija je prva reakcija na nerede bila negativna. Za ljude poput Milka, sve te dobrostojeće gejeve s Menhetna, a zapravo i širom sveta, pobuna u Stonewallu označila je i propitivanje njihovih načina života i paranoičnog skrivanja, a trebalo je samo nekoliko godina da Milk od njujorške ormaruše postane prvi izabrani gej političar u San Francisku.

U hrvatskom kontekstu ono najbliže Stonewallu bile su prve zagrebačke i splitske Povorke ponosa, vatrena krštenja uličnog aktivizma i javnog protesta. Činjenica da je policija u oba slučaja, koliko god nezadovoljavajuće, osiguravala slobodu okupljanja LGBT građana i njihovih podržavatelja, a ne ih pendrečila, hapsila, zatvarala, zlostavljala i ucenjivala - kao što je u Njujorku bilo normalno pre 1969., a u Hrvatskoj još i devedesetih - govori da se dogodio fundamentalni preokret u odnosu države prema LGBT osobama.

Neverovatno je zapravo koliko je na živote LGBT osoba danas u svetu i Hrvatskoj Stonewall imao povoljan i pozitivan uticaj. Stonewall nije samo važan događaj LGBT istoriji, on je i naša sadašnjost i večni deo naše budućnosti, a najbolji način njegovog obeležavanja jeste svakodnevno slobodno i otvoreno živeti svoj život i identitet. Naime, u tim se noćima na njujorškim ulicama moglo prvi put u istoriji čuti kako ujedinjeni u borbi protiv nadmoćnijeg neprijatelja LGBT ljudi uzvikuju "Gay Power!", osvešćeni i samouvereni da oni sami svojim delovanjem i borbom, otporom i ponosom mogu promeniti tok istorije i pobediti u borbi za vlastitu ravnopravnost. Od svega što je Stonewall učinio i značio, to je verovatno najvažnija poruka - mi imamo moć ako se usudimo boriti, a naša sloboda zavisi od nas.