Sadržaj:
1. Biografija Marsilia Ficina
2. Renesansni neoplatonizam

Kao sin lekara, Ficino je izučavao filosofiju. Bekstvo vizantijskih filozofa u Italiju nakon pada Vizantije 1453. omogućilo je italijanskim filozofima da se upoznaju sa grčkim delima koja su u to vreme na Zapadu bila nepoznata. Tako je i mladi Ficino otkrio i razvio strast prema Platonu, počevši da uči grčki kako bi mogao da izučava njegova dela. Ficino je uspeo da se izbori za pokroviteljstvo Medičijevih koji su ga pomagali i štitili tokom čitavog života i koji su mu dali izvorne grčke rukopise (koje je Ficino preveo). Ukratko, Ficino je postao opštepoznata i uvažena kulturna ličnost, koja je oko sebe, na svojoj Platoničarskoj akademiji, okupila jedan broj učenika.

Godine 1473. Ficino je rukopoložen za sveštenika. Nastavio je svoj filosofski rad i preduzeo težak zadatak da dokaže da je Platonovo učenje u skladu s hrišćanskom doktrinom, kao što je Toma Akvinski postupio u slučaju Aristotela. Među njegovim najznačajnijim radovima su Theologia platonica (objavljena 1482), isto kao i strogo religiozna dela (Commentarius in Epistolas D. Pauli), filosofski komentari Platonove Gozbe (Commentarius in Platonis Convivium, objavljen 1469. u formi Platonovih dijaloga) i impresivan broj prevoda Platonovih i dela ostalih grčkih filozofa. Ti prevodi ucinili su da ova dela po prvi put budu pristupacna i zapadnim citaocima. Ficino sa na taj nacin pojavljuje kao jedna od najznacajnijih figura renesanse. Njegova slava je povezana s predanim i pedantnim radom na istraživanju, prevodjenju, komentarisanju i širenju Platonovih dela.

Ovde je od posebnog značaja Ficinovo tumačenje Platonovog ideala ljubavi (o čemu se govori u Fedru i Gozbi). Sledeci Ficina, takav ideal se pojavljuje u bezbrojnim traktatima o ljubavi napisanim tokom 16. veka, da bi postao model ’uglađene ljubavi’ par excellence. Pod imenom amor socraticus (sokratovska ili platonska ljubav) ili verus amor (istinske ljubavi) Ficino je opisao obrazac duboke ali visoko produhovljene ljubavi među ljudima koje povezuje zajednicka ljubav prema znanju. Prema Ficinovoj formulaciji u Komentarima Platonove gozbe (Commentarius in Platonis Convivium), ta ljubav biva prosvetljena vizijom lepote duše druge osobe, lepote koja je sama po sebi odraz lepote Božije. Posredstvom telesne lepote mladića - žene su nepodesne da podstaknu ovaj vid strasti, i sklonije su da stimulišu snošaj ciji je cilj produžetak vrste, a mudrac doseže do apsolutne lepote, koja je ideja (u platonovskom smislu) lepote, a to je sam Bog. Prema tome, kontemplacija posredstvom ljubavi prema telesnoj i duhovnoj lepoti mladića je način za kontemplaciju makar i segmenta lepote Božije, koja je obrazac za svaku ovozemaljsku lepotu.

Ficino je svoju teoriju ljubavi u praksi primenjivao sa mladim i veoma lepim Giovannijem Cavalcantijem (1444?–1509), kojeg je učinio glavnom licnošcu svog komentara Gozbe i kojem je pisao strastvena ljubavna pisma na latinskom jeziku (objavljena 1492. u njegovim Epistulae). Ironično je da Ficinov voljeni, našta se žalio i sam filozof, odgovara s određenom zbunjenošću, kao da zadržava dozu rezerve u odnosu na istinsku čistotu amor socraticus-a.

Postoje brojni pokazatelji - i to nisu samo ova pisma - koji nagoveštavaju da je Ficinova erotska čežnja bila upravljena prema muškarcima. Neposredno nakon Ficinove smrti biografi su započeli da zameraju onima koji su aludirali na Ficinove homoseksualne tendencije. Međutim, tokom njegovog života, opšte poštovanje koje je Ficino uživao, njegova duboka i iskrena verska osećanja, kao i njegov položaj među katoličkim sveštenstvom, zaštitili su ga od kleveta i sumnji u sodomiju, koje su pogodile njegove poznije sledbenike (kao što je Benedetto Varchi). Osim toga, deo Ficinovog kruga činila je i nekoliina muškaraca čija je homoseksualnost danas predmet rasprava, a među kojima su i Giovanni Pico della Mirandola i Angelo Poliziano.

Sam Ficino je svoje homoseksualne sklonosti kamuflirao davanjem prednosti opštoj mizoginiji toga doba, o čemu svedoči Poliziano u svojim Detti piacevoli, gde pominje da “signore Marsilio kaže da žene treba koristiti kao nokšire: pošto ih čovek upotrebi, trebalo bi da ih sakrije i udalji...” “Signore Marsilio kaže da su sveštenici gori od svetovnjaka, da su fratri gori od sveštenika, da su monasi gori od fratara, da su pustinjaci gori od fratara i da su žene gore od pustinjaka.”

Nakon Ficinove smrti, ideal sokratovske ljubavi pokazao se kao snažan argument za odbranu istopolne ljubavi, kao paravan koji je poslužio mnogim homoseksualnim figurama tokom poznog 15. i ranog 16. veka, među kojima su Leonardo da Vinci i Michelangelo Buonarotti. To je doprinelo da takav ideal zadobije nepoverenje u javnosti koja ga je posmatrala sa sve većim negodovanjem, tako da je sa prolaskom vremena, oko 1550. godine, sokratovska ljubav (amor socratius) bila poistovećena isključivo sa sodomijom. To je za posledicu imalo da je ideal platonske ljubavi sredinom 16. veka brižljivo heteroseksualizovan, i on je u toj formi preživeo u traktatima u ljubavi, kako u italijanskoj, tako i u evropskoj književnosti uopšte.

Giovanni Dall' Orto

Literatura:
A Chasel, 'Eros socraticus', Art et humanisme a Florence au temps de Laurent le Magnifique, Paris 1961, 289-98;
R. Marcel, Marcille Ficin, Paris 1958;
G. Dall’Orto, Socratic Love as a Disguise for Same-Sex Love in the Italian Renaissance in K. Gerard and G. Hekma (eds) The Pursuit of Sodomy, New York, 1989, 33-65;
J. C. Nelson, The Renaissance Theory of Love, New York, 1985;
J. Saslow, Ganymede in the Renaissance, New Haven, 1986, posebno str. 187-200.

Iz:
Who's Who in Gay and Lesbian History: From Antiquity to World War II (Who's Who) by Robert Aldrich (Editor), Garry Wotherspoon (Editor), London & New York, 2001, str. 159-161.

Prevod: Ophiucus

Ghirlandajo Domenico (1449-1494)
Platonova akademija u Firenci
/ Marsilio Ficino (prvi s desna) , Cristoforo Landino, Angelo Poliziano i Dimitrije Halkondil./
Santa Maria Novella, Firenca (1430)

2. Renesansni neoplatonizam

Italijanski filozof i prevodilac Marsilio Ficino (1433-1499) je ključna figura Renesansnog neoplatonizma. Ficinov uticaj na rane moderne teorije o ljubavi i seksualnosti su od presudnog značaja. Njegovi komentari i interpretacije Platonovih Dijaloga, prvenstveno komentari na Platonovu Gozbu (1484) i njegova Platonova teologija (1482) imali su izuzetno velik uticaj u Francuskoj, Španiju i Engleskoj gde je Ficinov De amore bio poznat još 1500, kada je kopija njegovih Opera Platonis, na latinskom, dospela na univerzitet u Cambridgeu .

U svojim komentarima na Platonovu Gozbu, Ficino je razvio kompleksnu teoriju o odnosu izmedu želje, seksualnosti i religiozne kontemplacije. Analizirajuci svaki govor koji je se nalazi u Platonovom dijalogu, Ficino je formulisao kompleksni, i očigledno kontradiktorni, filozofski diskurs. Sledeći Platona on tvrdi da je ljubav želja za lepotom. Vid i sluh su naša dva glavna čula. Pomoću posmatranja i slušanja voljenog, subjekat se može uzdići do duboke kontemplacije sa božanstvom. Želja, izazvana lepotom, ima otuda jaku religioznu konotaciju. Za Ficina je, međutim, muškarac prirodno više privučen od strane drugog muškarca nego od žene. Muškarac 'prirodno' želi drugog muškarca jer ga drugi muškarac podseća na 'ideju' o sopstvenoj unutrašnjoj lepoti. Ako je božanska kontemplacija podstaknuta od strane lepih formi drugoga, muškarac tu ne može ništa drugo učiniti do da se zaljubi u drugog muškarca. Posebno je branio tzv. Sokratsku ljubav - ljubavni odnos između odraslog i mladog muškarca. U Ficinovoj filozofskoj strukturi seksualnost igra kompleksnu ulogu. Kao što je napisao u XIV poglavlju šestog govora svog Komentara gozbe: 'budući da je reproduktivni nagon duše oslobođen razumnog, on ne pravi razliku između polova, vec je prirodno pobuđen na kopulaciju svaki put kada procenimo da je bilo koje telo lepo; i to se često dešava onima koji se druže sa muškarcima... kopulirajući sa njima.' Drugačije rečeno, mada je svaki fizički kontakt neosporno negativan jer uznemirava subjekat u njegovom kontemplativnom uzdizanju ka Bogu, seksualnost je ipak nezaobilazna. Stoga, onaj koji oseća da je više zainteresovan za osobu istog pola, završava kopulirajući sa njom. Prema Ficinu, muško prijateljstvo je superiornije od bilo kog drugog oblika zajedništva. Dva prijatelja se nalaze da bi razmenili svoje duše i gajili mudrost jedan u drugom. Muško prijateljstvo je najplemenitije izražavanje ljubavi.

Ficinov Neoplatonizam je jedna od centralnih karakteristika renesansne kulture. U Italiji je napisano bezbroj knjiga kao odgovor na De amore, čime je nastao literarni žanr nazvan trattati d'amore (studije o ljubavi), dela kao što su Asolani (1505) Pietra Bemboa, Dialoghi d'amore (1501) Lea Hebrea i Degli eroici furori (1585) Giordana Bruna.

Renesansna poezija je modelirana neoplatonističkim idejama. Dovoljno je pomenuti Michelangelove i Shakespearove sonete u kojima dominiraju homoerotske teme. Pozorište je takođe pod uticajem neoplatonizma. Na primer, u Erophilomachia (Bitka između prijateljstva i ljubavi, 1605) italijanski dramski pisac Sforza Oddi opisuje mušku vezu kao važniju od heteroseksualne ljubavi. Slični koncepti su prisutni u mnogim rano-savremenim komadima i tragedijama.

Armando Maggi

Bibliografija:
Ficino, Marsilio. Commentary on Plato's Symposium on Love. J. F. Sears, trans. Woodstock, N. Y.: Spring Publications, 1985.

Iz: Gay Histories and Cultures: An Encyclopedia, izd. George E. Haggerty, New York & London, 2000, str. 741-742.

Prevod: Deivan