Mala istorija sistemske cenzure queer umetnosti

Istorija umetnosti nije samo istorija dela i autora, već i istorija recepcije. A upravo se tim aspektom bavi aktuelna izložba Irreverent: A Celebration of Censorship u njujorškom Muzeju gej i lezbejske umetnosti Leslie-Lohman. U ustanovi koja se opisuje kao prvi gej i lezbejski muzej u SAD-u (osnovan 1987.) s kolekcijom koja broji preko 24.000 umetničkih dela, nova izložba bavi se onim delima koja su zbog polne orijentacije bila zabranjivana, osporavana, a često i uklanjana.

Direktor muzeja Hanter O'Hanian tvrdi: "Izložba će se baviti radovima koji su bili isključeni iz glavnih umetničkih institucija zbog gej sadržaja. Ako se vratimo u osamdesete godine, vidimo da su određeni radovi bili isključeni jer su smatrani 'uvredljivima' ili "odveć riskantnim". No dodaje da iako naizgled živimo u vremenima koja deluju tolerantnija i dalje se isključuju neka dela kao i činjenice o nekim umetnicima, a sve zbog polne orijentacije.

Kustoskinja Dženifer Tajburksi tvrdi da se izložba nadahnjuje inovativnim odgovorima na ključne trenutke istorije cenzure LGBTQ umetnosti u Kanadi, UK-u, Irskoj, Holandiji, Južnoafričkoj Republici, Švedskoj, Turskoj i SAD-u. Izložba se naslanja na dva bitna istorijska događaja, sistemsku cenzuru dela Roberta Mapletorpea tokom osamdesetih i devedesetih te na recentno povlačenje dela A Fire in My Belly Davida Wojnarowicza iz National Portrait Gallery u Vašingtonu.

Spomenuto video delo napadnuto je od strane Katoličke lige kao "govor mržnje" (zbog kratke scene u kojoj mravi preplavljuju Hrista na krstu), a mnogi su u tome prepoznali isti mehanizam napada kao i u slučaju Maplethorpea te se tražilo ukidanje ili smanjenje subvencija za umetničke ustanove.

Cenzura je i dalje na delu

Nova izložba, na kojoj učestvuje sedamnaest umetnika, čita se stoga i kao mala istorija moderne cenzure. Ta je cenzura, kako pokazuje istorija eksponata, preuzimala razne oblike, od oštrih protesta iz konzervativnih krugova (često verski intoniranih) preko povlačenja dela iz izlagačkih prostora do klasičnog vandalizma.

Primera radi, jedna od prisutnih umetnica je Zanele Muholi koja je u fotografskoj seriji Being (2007.) zabeležila trenutke nežnosti među crnim lezbejskim parovima. Svojim je radovima implicitno kritikovala i prevenciju HIV-a/AIDS-a u Južnoj Africi. Godine 2012. lopovi su provalili u stan u kome je živela sa svojom partnerkom i očito ciljano uzeli samo arhivu njenih radova.

Nadalje, u 2010. u galeriji u Lundu u Švedskoj, grupa vandala (za koje lokalne vlasti smatraju da se radilo o neonacistima) uništile su seriju fotografija Andresa Serana The History of Sex. Iza sebe su ostavili pamflete na kojima stoji "Protiv dekadencije za zdraviju kulturu".

Vandalizam kao poziv na revolt

Da uništavanje dela može delovati i kao podsticaj, pokazuje primer iz 2001., kad su u knjižari u San Francisku pronašli niz knjiga LGBTQ tematike oštećene oštrim predmetima.

Knjižničar Džejms Van Buskrik je, umesto da knjige pošalje na restauraciju, poslao oštećena izdanja umetnicima nastojeći tako aproprirati izvorni čin vandalizma. Umetnik Harmoni Hamond je na naslovnici knjige A Queer Reader: 2500 Years of Male Homosexuality namerno ostavio vandalov trag izdubljenih očiju na fotografiji Le Marin (Mornar) poznatog dua Pierre & Gilles. U ovom slučaju, počinitelj je uhapšen i osuđen zbog zločina iz mržnje.

U Turskoj su 2012. službenici grada Izmira uklonili tri fotografije s izložbe u tamošnjem Umetničkom centru. Na jednoj je prikazan muški par u zagrljaju (Nevidljivi, Baris Barlas), na drugoj dve žene koje nose veo pred poljupcem (Protiv, Seray Ak), a treća fotografija koja je uklonjena nosila je naslov Confuse Damle Merlin na kojoj je prikazana devojka koja nosi kupaći kostim i veo.

Uklanjanje fotografija usledilo je nakon što su novinske agencije izvestile da su "dela uvreda verskim vrednostima". U ovom slučaju, cenzura je podstakla solidarnost među umetnicima te su udruženja fotografa iz Izmira stavila na stranu zabranjenih umetnika. Povukli su sa izložbe dela svih svojih članova i time de facto zatvorili izložbu.

Kustoskinja Dženifer smatra da je eksplicitni, queer seks središnja tema izložbe i da upravo on može biti političko oruđe manjina. No izložba ne dokumentuje samo revnosni rad cenzure queer umetnosti. Ona je, pre svega, podsetnik na razne, a ponegde i jako efikasne, sisteme otpora.