Istorija i stavovi prema homoseksualnosti (4)

U uvodnom delu predstavićemo kratak pregled istorijskog razvoja teorija homoseksualnosti koje se odnose na psihogene etiološke faktore - psihološke uzroke i korene - počevši od 19. veka i studija Karla Ulriha (Karl Ulrich) koji se može smatrati pionirom gej aktivizma. Ulrih je shvatao homoseksualnost kao normalno stanje za pojedine individue koje praktično konstituišu „treći pol" (Kennedy 1997, 26-45). Nešto kasnije, bavićemo se alternativnom hipotezom koju postavlja i Kraft-Ebing u knjizi "Psychopathia Sexualis" (Krafft-Ebing, 1998) u kojoj daje sažet medicinski pregled nekonvencionalnog seksualnog ponašanja a homoseksualnost shvata kao „degenerativno" psihijatrijsko stanje, smatrajući da ona ne predstavlja normalnu crtu ličnosti, već urođenu bolest. Posebno ćemo se osvrnuti na Frojdovu teoriju imaturiteta, odnosno na tzv. treću etiološku poziciju objavljenu u "Esejima o teoriji seksualnosti" (Freud 1953, 123-246), o kojoj se podrobno raspravlja i tokom modernih debata u stručnim psihijatrijskim i psihološkim krugovima.

U cilju istorijskog sagledavanja socijalne tolerancije i promena na prostorima bivše Jugoslavije, a potom i Srbije u narednom poglavlju ćemo prezentovati veoma oskudne podatke dostupne u široj stručnoj medicinskoj literaturi, koji su kreirali naučnu misao i stavove tog vremena.

U udžbeniku Sudska psihijatrija (Savić 1951, 277-282) na Pravnom fakultetu u Beogradu, u poglavlju pod nazivom Grupe seksualne psihopatije, homoseksualnost se navodi kao poremećaj pravca seksualnosti. Uvodni deo ovog poglavlja bavi se seksualnim životom i polnim nagonom, a pravci nagona se definišu na sledeći način: "pravilan, prirodan, normalan tj. upravljen prema odgovarajućoj osobi suprotnog pola ili nepravilan, neprirodan, nenormalan tj. Upravljen prema istopolnim osobama, životinjama i stvarima". U ovakvim udžbeničkim definicijama vide se koreni homofobičnog stava po kojem se na homoerotsku orijentaciju gleda kao na nepravilnu, što upućuje na nenormalnost, devijantnost i neprirodnost, čime se a priori stigmatizuju osobe koje imaju homoerotsku orijentaciju. Definisanje homoerotskog ponašanja kao neprirodnog je samo po sebi neargumentovano, kontradiktorno i pogrešno. U daljem definisanju poremećaja pravca seksualnosti govori se da je "normalan čovek heteroseksualan", čime se upućuje da je homoseksualan čovek nenormalan.

U pomenutom udžbeniku se navode dva stava o homoseksualnosti. Prvi je stav uglednog svetskog seksologa tog vremena Magnusa Hiršfilda (Hirschfeld 1922/2000) koji tvrdi da je homoseksualnost urođena, dok druga grupa naučnika smatra da je reč o stečenoj osobini. U nastavku se navodi da je "katkada već pre puberteta polni nagon homoseksualno obojen, mada u većini slučajeva osobe nisu toga svesne, te s početkom polne zrelosti nastaju mnogobrojni intrapsihički konflikti, što u poznijem braku prouzrokuje teške posledice". Već u to vreme pominje se da "homoseksualni muškarci katkada nemaju ničega upadljivog i tek analitičko posmatranje može otkriti na njima: preosetljivost labilnih emocija, naklonost ka romantici i fantaziranju, mekoću mimike, galantne pokrete. Češće homoseksualci imaju upadljiv ženski telesni sklop (Androgynia) ili kako telesno, tako i duševne osobine (Effeminatio)". Ovakvi opisi izgleda i ponašanja su u direktnoj koliziji sa socijalno postuliranim rodnim atributima polarizovanim kao muški i ženski, i kao takvi jedino socijalno prihvatljivi, ukoliko su u skladu sa telesnim atributima.

O homoseksualnosti se govori "ili kao o pretežnoj seksualnoj ljubavi prema deci (Paedophilia), odnosno kao o polnom odnosu odraslih muških sa dečacima ili polnom odnosu između odraslih muškaraca (Paederasthia)". Navodi se "da se homoseksualci pri svom polnom opštenju vrlo često služe perverznostima, a katkad pored homoseksualnosti pate i od perverzija, kao i da je njihov polni nagon jači od heteroseksualnih". Ljubavne scene, ljubomora, strastvenost itd. jače su ispoljene nego kod "normalnih" ljudi. Uočljivo je da se o homoseksualnim osobama govori u kontekstu seksualne aktivnosti koja je na više načina "opterećena" brojnim "izopačenostima", kao što je telesni (seksualni) odnos sa decom, perverzna ponašanja, snažniji seksualni nagon - što upućuje na nasilnu preteranu formu ispoljavanja seksualnog nagona, kao i veći stepen agresivnosti.

Lezbejke se sagledavaju na sličan način; navodi se da mogu biti upadljivih telesnih i duševnih muškaračkih osobina ili pak da imaju istaknute muške telesne osobine (Gynandria), sa muškom spoljašnjošću i ponašanjem (Virilismus), muškim karakterom i emocijama (Viraginitas). Verovalo se da je homoseksualna ljubav daleko strastvenija od heteroseksualne, a da je pritom privrženost ovih osoba, njihov seksualni odnos i relacija uopšte, neka vrsta imitacije odnosa dve heteroseksualne osobe.

Zanimljivo je i gledište o biseksualnosti koje pokazuje veći stepen tolerancije i prihvatljivosti ovakvog ponašanja među ženama, u odnosu na muškarce. U prilog tome govore i navodi da se od mladosti devojke druže, ljube, grle, zajedno spavaju, čak imaju i lezbejske odnose, međutim one se udaju, mogu biti strastvene žene, rađaju decu kao i druge „normalne" žene. Ovakvim vidom socijalno prihvatljivog ponašanja (udaja i materinstvo), one opravdavaju i ispunjavaju svoju socijalno definisanu ulogu, čime ostvaruju društvenu prihvatljivost i pripadnost socijalno normiranoj normalnosti, te iz toga sledi manji stepen fobičnosti i prihvatanja ovakvih osoba.

U tom periodu, forenzički aspekti homoseksualnosti govore o "mnogo češćim krivičnim sudskim slučajevima raznovrsnih ucenjivanja (moralnih i materijalnih), što vrše psihopatski tipovi pseudohomoseksualci nad homoseksualcima". Sudski spisi navode česte slučajeve u kojima homoseksualne osobe bivaju žrtve ucena koje ispunjavaju, kako bi se zaštitile od javnih skandala, osuda, često izvršavajući i suicid. Nasuprot tome, kod ženske homoseksualnosti su umesto ucenjivanja, često viđane ljubomorne scene, zatvaranja partnerke, čak i ubistva u stanju snažnih emocija. Iako se nasilje per se smatra neprihvatljivim vidom ponašanja i kao takvo podleže penalnom sistemu, njegovo ispoljavanje prema homoseksualnim osobama se na razne načine prihvata, opravdava i toleriše.

U opisima seksualne aktivnosti navođene su grupne "bahanalije" u alkoholisanom stanju u zatvorenim klubovima, sa naglaskom na nemoralnost ovih osoba koje se, kako navodi udžbenik, "izvan tih bahanalija ponašaju i žele da predstavljaju uvažene ličnosti antialkoholno nastrojene i nepomirljive, naspram erotičnih šala i nemoralnosti". Seksualni život ovih osoba se koristi kao jedini argument njihove "jalovosti" ili "pogrešnosti", pri čemu se zanemaruju drugi atributi ličnosti i vidovi ponašanja. Seksualni život postaje stigma, zloupotrebljava se kao jedini način njihove deskripcije, što za heteroseksualnu populaciju ne važi.

Govori se i o mogućnostima uspostavljanja braka za koji se smatralo da je kod većine homoseksualnih muškarca neodrživ, dok se kod biseksualnih žena smatralo da može opstati bez većih poteškoća. Navodi se da se ženske osobe sa muškim karakterom i emocijama retko udaju, da je brak moguć samo sa muškarcima koji imaju telesne i duševne osobine žena.

Generalno možemo reći da su promene u domenu povećanja stepena tolerancije prema homoseksualnim osobama donekle rezultat sprovedenih istraživanja koja su pokazala da napori da se lezbejke i gej muškarci "poprave", nisu ništa drugo do društvene predrasude iskrivljene kroz psihološke tretmane. Robert Spicer (Robert Spitzer), jedan od lidera u razvoju američkog klasifikacionog sistema mentalnih poremećaja, značajno je doprineo uklanjanju termina homoseksualnosti iz ovog klasifikacionog sistema krajem 20. veka. Pomenuti autor je značajno doprineo demedikalizaciji i depatologizaciji homoseksualnosti, čime je ujedno i glavni akter promene stava društva u tom smislu. Spicer je autor veoma kontroverzne studije početkom devedesetih godina 20. veka, u kojoj sugeriše da bi "reparativna terapija" mogla da pomogne ljudima da promene seksualnu orijentaciju. Dr Spitzer se 2003. godine obratio pismom izdavaču časopisa Archives of Sexual Behavior s prvim nalazima kontroverzne studije. Istovremeno se isti autor na osnovu ovih nalaza na zvaničnom stručnom skupu izvinio stručnoj i široj javnosti zbog nepostojanja dokaza za tvrdnje o efikasnosti reparativne terapije. Osim toga, Spicer je uputio posebno izvinjenje gej osobama koje su izgubile vreme i energiju podvrgnuvši se nekoj formi reparativne terapije, zbog njegovog verovanja da je terapija efikasna kod pojedinih "visoko motivisanih osoba" (Spitzer 2012,1b-23).

Homoseksualnost je u prošlosti smatrana bolešću, pre svega zbog toga što društvo i stručnjaci za mentalno zdravlje svoje pogrešne stavove formirali na osnovu podataka koji su se odnosili uglavnom na homoseksualne osobe koje se podvrgavaju terapiji. Onog trenutka kada su uzeti u obzir i podaci o gej ljudima koji nisu pod terapijom, stav o tome da je istopolna orijentacija bolest ispostavio se kao netačan.

Pišu: Dragana Duišin & Jasmina Barišić

(NASTAVIĆE SE)

*Delovi teksta preuzeti iz knjige "Među nama"