Epidemija HIV infekcije u Republici Srbiji krajem novembra 2013. godine

Prema podacima Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut" od početka epidemije, 1985. godine, pa do 20. novembra 2013. godine u Republici Srbiji su registrovane 2962 osobe inficirane HIV-om, od kojih je 1678 osoba obolelo od AIDS-a (57% svih registrovanih HIV pozitivnih osoba), dok su 1154 osobe inficirane HIV-om umrle (1058 od AIDS-a, a 96 od bolesti ili stanja koja nisu povezana sa HIV infekcijom).

Beograd je najteže pogođen HIV epidemijom, ali i najveći broj osoba se testira u Beogradu. U periodu januar - novembar 2013. godine novodijagnostikovano je 109 osoba inficiranih HIV-om. U istom periodu kod 32 osobe je dijagnostikovan AIDS (sida), dok je 14 osoba umrlo od AIDS-a.

Od 1997. godine visoko aktivna antiretrovirusna terapija (HAART) je dostupna i besplatna u Republici Srbiji, tj. svi troškovi lečenja idu na teret Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje za sve zdravstvene osiguranike kojima je lečenje indikovano. Od 2008. godine lečenje HIV infekcije je decentralizovano, odnosno realizuje se u Institutu za infektivne i tropske bolesti pri Kliničkom centru Srbije u Beogradu, u Kliničkom centru Vojvodine u Novom Sadu, Kliničkom centru u Nišu, a od 2009. godine i u Kliničkom centru u Kragujevcu. U periodu 2003-2012. godina registrovano je značajno povećanje osoba inficiranih HIV-om na lečenju kombinovanom antiretrovirusnom terapijom (sa 330 osoba krajem 2003. godine na oko 1100 osoba krajem 2012. godine), a od 2000. godine registrovana je i značajna redukcija obolevanja i umiranja od AIDS-a (grafikon 1).

Prema zvanično dostupnim podacima u Srbiji je krajem novembra 2013. godine živelo 1808 osoba inficiranih HIV-om. Međutim, procene UNAIDS-a ukazuju da u našoj zemlji još oko 1800 osoba ne zna da je inficirano HIV-om. Znajući da HIV infekcija može dugi niz godina proticati bez ikakvih znakova i simptoma, jedini način da se otkrije HIV infekcija je da se osoba koja je imala neki rizik testira na HIV. Naravno da bi svako testiranje na HIV trebalo da bude dobrovoljno uz obavezno savetovanje pre i posle testiranja, a u cilju pružanja pravih i stručnih informacija potrebnih klijentu da donese odluku da li je pravi trenutak za testiranje, ali i da prepozna stvarni rizik tj. rizično ponašanje koje je praktikovao ili koje i dalje upražnjava, te da isto promeni u cilju preveniranja inficiranja HIV-om u budućnosti. S druge strane, HIV pozitivne osobe imaju mogućnost da uđu u program praćenja i kontrole sopstvene HIV infekcije, odnosno u program lečenja koji daje odlične rezultate, kako u svetu tako i u našoj zemlji, te je danas HIV infekcija hronično stanje sa kojim se može kvalitetno i dugo živeti, ali samo ukoliko se pravovremenim i adekvatnim specifičnim lečenjem kontroliše replikacija HIV-a.

Od 109 novootkrivenih osoba inficiranih HIV-om u periodu od januara do novembra 2013. godine, 58 osoba (53%) je iz Beograda, 26 (24%) iz Vojvodine, a petina je iz ostalih okruga centralne Srbije (25 osoba). Registrovano je deset puta više muškaraca u odnosu na žene (99 muškarca prema 10 žena). Većina novootkrivenih HIV pozitivnih osoba je uzrasta 20-49 godina (91 osoba, odnosno 83,5%), pri čemu je svaka treća osoba uzrasta 20-29 godina (31 osoba, odnosno 28%). Registrovana je i jedna osoba inficirana HIV-om uzrasta 15-19 godina, kao i dva deteta uzrasta sedam i četiri godine koja su infekciju dobila od majki koje nisu znale da su inficirane HIV-om. U odnosu na način transmisije kod 84 osobe HIV je prenešen nezaštićenim seksualnim odnosom (77%), od kojih je 69 muškaraca koji su prijavili rizične seksualne odnose sa drugim muškarcima. U istom periodu novoregistrovano je 8 osoba inficiranih HIV-om (7%) među injektirajućim korisnicima droge, dok za osminu novoregistrovanih slučajeva (14 osoba tj. 13%) nije prijavljen način prenosa HIV-a. U analiziranom vremenskom periodu skoro svaka treća novootkrivena HIV pozitivna osoba je svoj HIV status saznala tek u terminalnom stadijumu infekcije (31 osoba tj. 28%), što ukazuje da se i pored dostupnog dobrovoljnog, besplatnog, poverljivog ili anonimnog testiranja na HIV praćenog savetovanjem pre i posle testiranja u 23 grada u Republici Srbiji tokom cele godine, značajan udeo osoba inficiranih HIV-om ne testira blagovremeno i na taj način značajno redukuje mogućnost uspešnog lečenja u cilju kontrole HIV infekcije, odnosno sprečavanja obolevanja i umiranja od AIDS-a. S druge strane, u istom periodu novootkriveno je 56 (51%) osoba inficiranih HIV-om bez ikakvih simptoma i manifestnih znakova HIV infekcije.

Od 32 novoregistrovane osobe obolele od AIDS-a u periodu januar-novembar 2013. godine, 28 je osoba muškog pola, dok su četiri osobe ženskog pola (odnos polova 7:1). U Beogradu je registrovano 19 slučajeva obolevanja od AIDS-a (59%), dok je na teritoriji Vojvodine registrovano 9 slučajeva klinički manifestnog oboljenja uzrokovanog HIV-om (28%). Najviše obolelih od AIDS-a registrovano je u uzrasnoj grupi 30-59 godina (27 osoba tj. 84%), ali je obolevanje registrovano i kod tri osobe uzrasta 20-29 godina (9%) i kod jednog deteta uzrasta 7 godina. Po načinu transmisije 18 osoba novoobolelih od AIDS-a (56%) je registrovano među osobama koje su inficirane HIV-om seksualnim putem, pet (16%) među injektirajućim korisnicima droge, a kod 7 osoba obolelih od AIDS-a (22%) način transmisije nije prijavljen.

Od ukupno registrovanih 14 osoba umrlih od AIDS-a u periodu januar-novembar 2013. godine, 9 osoba (64%) je iz Beograda, dok su na teritoriji Vojvodine registrovana tri smrtna ishoda. Odnos polova registrovanih osoba umrlih od AIDS-a u posmatranom periodu je bio u korist muškog pola (13 muškaraca i jedna osoba ženskog pola). Najveći broj osoba umrlih od AIDS-a bio je uzrasta 40 i više godina (11 osoba tj. 79%), dok su u uzrasnoj grupi 30-39 godina registrovana tri smrtna ishoda (21%). U odnosu na transmisivnu kategoriju najveći broj umrlih od AIDS-a registrovan je među osobama koje su HIV stekle nezaštićenim seksualnim kontaktom (9 osoba odnosno 64%), dok su četiri umrle osobe bile injektirajući korisnici droga (31%), a za jednu umrlu osobu nije prijavljen način prenošenja HIV infekcije. Registrovano je pet smrtnih ishoda (36%) kod osoba kod kojih je u 2013. godini istovremeno novodijagnostikovano nosilaštvo anti-HIVantitela i obolevanje od AIDS-a, dok je kod 8 umrlih osoba obolevanje od AIDS-a dijagnostikovano u periodu od 1997. do 2012. godine.