Fragmenti iz svakodnevnog života gej muškaraca i lezbejki u savremenoj Srbiji (1)

"Otkriće" homoseksualnih društvenih svetova je istovremeno značio da su osobe istopolne seksualne orijentacije počele da se shvataju ne kao „sebi okrenute i seksom opsednute karikature" već kao društvena bića koja, kao i svi/e ostali/e imaju svakodnevne aktivnosti, socijalne odnose, navike, osećanja, vrednosne sisteme.

Pitanje o tome kako na naučno relevantan način promišljati svakodnevni život i suočiti se sa jednim aspektom ljudskog iskustva koji se čini tako poznat, običan, a ipak tako raznolik i nemetodičan, razmatrano je u okviru različitih teorijskih orijentacija u društvenim naukama (v. Spasić 2004; Highmore 2002). Nastanak i razvoj teorija svakodnevnog života predstavljao je izazov ideji da su svakodnevne prakse, uobičajene, redovne aktivnosti i odnosi nešto što je samo po sebi očigledno i samorazumljivo. U nastojanju da svakodnevicu afirmišu kao aspekt društvenog života koji ima saznajni značaj i/ili kritički i politički potencijal, ove teorije su „davanje nekog smisla beskonačnom empirizmu svakodnevnog" (Highmore 2002, 23) formulisale kao jedan od osnovnih teorijskih problema.

Kako ističe Ivana Spasić, oživljavanje interesovanja za temu svakodnevnog života, koje u društvenoj teoriji ima dužu istoriju, smešteno je na prelaz iz šezdesetih u sedamdesete godine prošlog veka. Pokreti nove levice, kontrakulture, studentski bunt 1968. i novi društveni pokreti (pa i pokret za gej i lezbejska prava) su očekivanja u pogledu radikalne promene društvenog ustrojstva pomerili sa ekonomije i politike u uskom smislu reči upravo na sferu svakodnevnog života pripisujući, na taj način, svakodnevnom akteru ulogu revolucionarnog subjekta.

Tokom narednih decenija, pojam svakodnevice je neminovno trpeo uticaje izmenjenih političkih okolnosti i promena u političkom diskursu i istovremeno i sam postao jedan od uloga u tim borbama (Spasić 2004, 338-339). Teorije svakodnevnog života, uopšteno posmatrano, ne predstavljaju neposredno izvorište naučnog interesa za „seksualne kulture i načine života" (Herdt 1997, 20) koji uglavnom nisu predstavljali poseban predmet njihovog interesovanja. Međutim, upravo je jedna od ovih teorija, simbolički interakcionizam, uticala da bude odbačeno shvatanje homoseksualnosti kao patološkog stanja i omogućila razvoj drugačijeg interpretativnog okvira koji je kasnije postao poznat kao „društvena konstrukcija (homo)seksualnosti" istovremeno otvarajući prostor za rana etnografski zasnovana istraživanja gej života (v. Rubin 2002; Lapovsky Kenedy 2002; Spasić 2000). Najopštije rečeno, ova perspektiva je razvijena na pretpostavci da fizički identično seksualno ponašanje može imati sasvim različite društvene implikacije u zavisnosti od socijalnih i kulturnih okolnosti i sistema značenja i moći. Rodni i seksualni odnosi, uloge, kategorije, identiteti i iskustava nisu više shvaćeni kao predruštvene i aistorijske pojave, već kao proizvod složenih socijalnih i istorijskih procesa koji oblikuju, održavaju ili (re) definišu ideje i prakse u ovom domenu ljudskog postojanja.

Sociokonstruktivisktička revolucija iz sedamdesetih godina prošlog veka (Weeks 2012, 247) je, dakle, omogućila da seksualnost u svim svojim oblicima, što znači i homoseksualnost, bude tretirana kao društveni i istorijski fenomen i postane predmet istraživanja društvenih nauka. Sa odbacivanjem pretpostavke da homoseksualnost predstavlja nepromenljivu, transistorijsku kategoriju (Weeks 1977; Fuko 1978; D'Emilio 1993) fokus istraživačkog interesovanja je premešten sa pojedinca na zajednicu i sa bolesti na rutinu (Rubin 2002, 22). Dakle, u svet običnog i svakodnevnog. „Otkriće" homoseksualnih društvenih svetova (Esscoffier 1993; 1998, 79-98, nav. prema Rubin 2002, 22. podvukla Z.I.) je istovremeno značio da su osobe istopolne seksualne orijentacije počele da se shvataju ne kao „sebi okrenute i seksom opsednute karikature" (Weston 1997, 204) već kao društvena bića koja, kao i svi/e ostali/e imaju svakodnevne aktivnosti, socijalne odnose, navike, osećanja, vrednosne sisteme. U tom smislu se može reći da su obrasci života ovih osoba i njihove zajednice postali posebna tema i oblast istraživanja pre svega zahvaljujući teorijskim i epistemološkim promenama u okviru društvene teorije. Međutim, kako se teorije ne razvijaju u socijalnom vakumu već su uvek, na manje ili više očigledan način, povezane sa društvenim procesima i promenama, uticaj spoljašnjih, vanteorijskih faktora, a pre svega pokreta za gej i lezbejska prava, imao je značajan uticaj na promenu teorijske paradigme o (homo) seksualnosti i na pravac daljih istraživanja. Stoga je interes za život osoba i zajednica čije se seksualne želje, prakse i emotivni odnosi ne uklapaju u heteroseksualnu normativnu matricu ispravnije posmatrati kao proizvod dvostrukog procesa međusobno povezanih promena, teorijsko-epistemoloških i društveno-političkih. Ove promene su omogućile da gej i lezbejski kulturni obrasci i svakodnevni život - dakle, ono individualno i kolektivno iskustvo osoba koje imaju želje za Drugim istog roda - postanu predmet naučnog interesovanja i budu konstituisani kao novo istraživačko polje u društvenim naukama.

Piše: Zorica Ivanović

(NASTAVIĆE SE)

*Delovi teksta preuzeti iz knjige "Među nama"