Istorija i stavovi prema homoseksualnosti (2)

U uvodnom delu predstavićemo kratak pregled istorijskog razvoja teorija homoseksualnosti koje se odnose na psihogene etiološke faktore - psihološke uzroke i korene - počevši od 19. veka i studija Karla Ulriha (Karl Ulrich) koji se može smatrati pionirom gej aktivizma. Ulrih je shvatao homoseksualnost kao normalno stanje za pojedine individue koje praktično konstituišu „treći pol" (Kennedy 1997, 26-45). Nešto kasnije, bavićemo se alternativnom hipotezom koju postavlja i Kraft-Ebing u knjizi "Psychopathia Sexualis" (Krafft-Ebing, 1998) u kojoj daje sažet medicinski pregled nekonvencionalnog seksualnog ponašanja a homoseksualnost shvata kao „degenerativno" psihijatrijsko stanje, smatrajući da ona ne predstavlja normalnu crtu ličnosti, već urođenu bolest. Posebno ćemo se osvrnuti na Frojdovu teoriju imaturiteta, odnosno na tzv. treću etiološku poziciju objavljenu u "Esejima o teoriji seksualnosti" (Freud 1953, 123-246), o kojoj se podrobno raspravlja i tokom modernih debata u stručnim psihijatrijskim i psihološkim krugovima...

Teorije imaturiteta : Frojd

Tokom modernih debata Frojd, u svojim Esejima o teoriji seksualnosti (Freud 1905/1953), izražava neslaganje sa patološkim viđenjem homoseksualnosti (ili „inverzijom" kako je tada nazivana), smatrajući da su homoseksualni instinkti normalni deo svih heteroseksualnih ranih iskustava. Frojdova misao i teorija su na neki način bile začetak savremenog stava o homoseksualnosti kao nepatološkoj kategoriji; po Frojdu homoseksualnost sasvim sigurno nije prednost, ali ni nešto čega se treba stideti, nije porok, ni degradacija. Frojd je tvrdio da kod većine homoseksualnih osoba konverzija nije moguća, iako su njegovi sledbenici do skora zastupali ovakav stav.

Teorije patologije : neofrojdovci

Sredinom 20. veka, psihoanalitičari su svoj klinički pristup bazirali na radovima Šandora Rada (Rado 1940) koji je homoseksualnost video kao psihopatološko fobično izbegavanje heteroseksualnosti izazvano neadekvatnim ranim roditeljstvom. Neofrojdovci (Biber i sar. 1962) i dalje patologizuju homoseksualno ponašanje smatrajući ga vidom patološke adaptacije na pervazivne strahove od heteroseksualnih impulsa. Ove psihoanalitičke teorije imale su značajan uticaj na psihijatrijsku misao sredinom 20. veka i doprinele su da se dijagnoza homoseksualnosti uvrsti u klasifikaciju mentalnih poremećaja (DSM-II, 1968).

Teorije normalne varijanse : Američka psihijatrijska asocijacija - odluka iz 1973. godine

Početkom sedamdesetih godina 20. veka Američka psihijatrijska asocijacija (APA) je započela proces koji će promeniti stavove o homoseksualnosti, unapredivši dijagnostičku klasifikaciju koja koristi medicinske i modele zasnovane na dokazima. Niz događaja doveo je do toga da APA 1973. godine ukloni homoseksualnost per se sa liste mentalnih poremećaja.

Naučna literatura na ovu temu čiji izvori nisu bili psihijatrijski uključivala je radove u kojima se promoviše pogled na homoseksualnost kao normalnu varijansu. Studija Alfreda Kinsija pokazala je da je homoseksualnost kod pacijenata značajno manje zastupljena u odnosu na uobičajena uverenja (Kinsey 1948/1998). Istovremeno je kroskulturalna i etiološka studija (Ford, Beach 1951) potvrdila ovaj nalaz. Ove studije su doprinele zaključivanju stava o homoseksualnosti kao normalnoj različitosti. Naučni dokazi su potkrepili početno uklanjanje homoseksualnosti iz Američke klasifikacije mentalnih poremećaja 1973. godine (DSM-II 1973), uz formiranje nove dijagnoze - ego-distonična homoseksualnost - u DSMIII klasifikaciji iz 1980. godine. Ova dijagnostička kategorija kritikovana je u stručnim krugovima, jer je predstavljala "politički" kompromis s ciljem da umiri one psihijatre, uglavnom psihoanalitičare, koji su homoseksualnost još uvek smatrali patologijom. Konačno, ova dijagnostička kategorija je potpuno uklonjena iz američke klasifikacije 1987. godine (DSM-III-R 1987). Tim aktom je u Sjedinjenim Američkim Državama praktično usvojena paradigma o homoseksualnom ponašanju kao normalnoj varijansi.

U isto vreme, široko korišćena Međunarodna klasifikacija bolesti (MKB-9 1979) Svetske zdravstvene organizacije je i dalje uključivala homoseksualnost kao dijagnozu. Deseto izdanje ove klasifikacije (MKB-10 1992) pomenutu dijagnozu isključuje, mada se i u njoj pojavljuje dijagnoza „ego-distonične polne orijentacije". Proces promena u ovom domenu u stručnim lekarskim krugovima dogodio se na teritoriji Srbije tek 2008. godine, kada je Srpsko lekarsko društvo potvrdilo stav ove organizacije čiju klasifikaciju usvaja i primenjuje.

Krajem 80-ih godina 20. veka nauku je obeležio nagli uzlet genetike i neuronauka, čime su se istraživanja biološke osnove čovekovog ponašanja, uključujući seksualnu orijentaciju, usredsredila upravo na dva aspekta ljudske biologije: na gene i mozak. Prelomni trenutak nastupio je 1991. godine kada su po prvi put objavljeni rezultati Le Vajevog (Simon 2011, 195-210) istraživanja u časopisu Science, koje se bavilo anatomskim razlikama između homoseksualnog i heteroseksualnog mozga. Savremene studije neurovizualizacije (Savić, Per Lindström 2008) donele su nova saznanja da moždane strukture homoseksualne osobe, koje igraju ključnu ulogu u upravljanju emocijama, raspoloženjem, strahom i agresivnošću, više liče na mozak heteroseksualne osobe suprotnog, nego na mozak strejt osobe sopstvenog pola.

Bez obzira da li homoseksualnost sagledavamo kao orijentaciju, identitet ili ponašanje, nema sumnje da mozak mora imati ključnu ulogu budući da je on zapravo njihov izvor i kontrolor. Međutim, to i dalje ne daje odgovor na pitanje da li je konkretna orijentacija, konkretni identitet ili određeni oblik ponašanja nasleđen, tj. genetski preodređen ili drugačije uzrokovan.

Već pune dve decenije traje potraga za konkretnim genom ili genima koji definišu seksualnu orijentaciju, ali još uvek nema nedvosmislenih dokaza koji bi to potvrdili. Iako se sredinski uticaji ne isključuju iz ove jednačine, zaključci velikog broja savremenih studija upućuju na genetsku pozadinu homoseksualnosti.

Istorijski gledano, razvoj teorija homoseksualnosti u prošlosti počiva na psihološkim uzrocima; povrh toga, svaka psihološka škola svodila je tumačenja na svoj jednostrani teorijski koncept, ne obazirući se previše na celokupnu realnost. Savremene teorije zastupaju gledište o multifaktorskim korenima seksualne orijentacije u smislu kombinacije genetskih, hormonskih i spoljašnjih uticaja.

Pišu: Dragana Duišin & Jasmina Barišić

(NASTAVIĆE SE)

*Delovi teksta preuzeti iz knjige "Među nama"