"Skandal" – topla priča o rađanju LGBT pokreta u Albaniji

Tokom diktature u Albaniji, u drugoj polovini 20. veka, Član 137. Kaznenog zakona predviđao je do deset godina zatvora za istopolne seksualne odnose. Broj osuđenih nikada nije službeno objavljen jer bi samo potvrdio brojnost tada nevidljive gej i lezbejske zajednice.

Mnogi su bili prisiljeni voditi dvostruke živote i sklapati lažne heteroseksualne brakove. Nakon sloma komunizma nije bilo značajnog pokreta za LGBT prava, no neki su pojedinci i pojedinke ipak bili dovoljno odvažni da fragmentirano krenu delovati.

Albanija je jedna od onih zemalja koju su građanski rat, a potom raširena korupcija nakon privatizacije, društvo i ljudska prava unazadili do krajnjih granica totalitarizma. Međutim, gledajući film SkaNdal nešto starijim aktivistima i podržavateljima ljudskih prava situacija bi mogla biti jako nalik jednoj Hrvatskoj pre petnaestak godina.

Skandal je prvi dugometražni dokumentarni film o LGBT pokretu u Albaniji te u njemu članovi albanske LGBT zajednice po prvi put imenom i prezimenom govore svoje lične i aktivističke priče pred kamerom.

Priča LGBT pokreta u Albaniji nije, dakle, posebno drugačija od one u kojoj je nastala zagrebačka i hrvatska. Film hronološki govori o prvim pokušajima organizacije zajednice, brojnim uličnim akcijama koje su angažovane pojedinke i pojedinci sprovodili kako u svrhu kritike društva tako i osnaživanja zajednice koja je do nedavno bila u potpunom strahu izaći iz ormara - što zbog homofobnog društva, što zbog represije policije i sustava uopšteno.

Skandal, premda ne najbolji dokumentarni film ikad, uspeva u jednoj bitnoj stvari, a to je osnaživanje te iste zajednice putem prvog značajnog i kolektivnog coming outa svih koji su u izradi filma učestvovali.

Posebno je emotivna priča jedne od aktivistkinja koja se spontano odlučila na medijski coming out u jeku javne rasprave o pravima LGBT osoba. Stoga priču o SkaNdalu ne treba gledati kao vrhunsko dokumentarno ostvarenje, već film koji je delimično rađen upravo za zajednicu, da osnaži njihov izlazak iz ormara te prikaže pokret u nastajanju.

Upoznati situaciju unutar jedne LGBT zajednice, svega nekoliko stotina kilometara južnije, koliko poražavajuće prilikom uvida u stvarno stanje stvari, toliko ostavlja i jedan pozitivan osećaj - renesanse koja i ovoj zajednici kada se dodatno umreži i aktivira tek prethodi.

Skandal prikazuje priču o rađanju jednog društvenog i političkog pokreta, na koji način može aktivirati društvo i medije - te još važnije, kako isti taj pokret intimno deluje na one koji se aktivirali te se prvi morali zauzeti za svoja prava.

Režiju filma potpisuju Elton Baxhaku i Eriona Cami, studenti filmske akademije u Tirani, koji su svoja prethodna iskustva u novinarstvu i aktivizmu spojili s ljubavlju prema filmu.