GAY-SERBIA.COM

Gej momenti na filmu

Postoje tri glavna pristupa razumevanju koncepta ''gej filma'', koji se ponekad prepliću:
1) istorija prikazivanja homoseksualaca na filmu (gay film representation),
2) istorija učestvovanja homoseksualaca u filmskoj produkciji (gay film production) i
3) istorija filmske homoseksualne publike (gay film spectatorship).


	Jean Cocteau i glumac Jean Marais, Venecija 1947.

Prikazivanje homoseksualaca na filmu

Ko su gej likovi na filmu i na koji način su oni prikazani, veoma su komplikovana pitanja. Recimo, da li bi u obzir, kada je u pitanju istorija prikazivanja homoseksualaca na filmu, trebalo uzeti samo ''očigledne'', ili tzv. denotativno označene likove? To jest, da li su gej ili homoseksualni likovi samo oni koji su kao takvi ustanovljeni dijalogom ili vizuelnim prikazom određenog seksualnog i emotivnog ponašanja? Šta je sa onim likovima koje su ljudi doživeli kao homoseksualne, zahvaljujući onome što se obično smatra konotativnim označavanjem, kao što su boja glasa, način oblačenja i neke druge stilske oznake, ili pak (pod)kulturnim označavanjem, zastupljenim u šalama i aluzijama?

Dok je sasvim jasno da je lik Harvy Fiersteina, Arnold Beckhoff, homoseksualac u filmu Torch Song Trilogy (Paul Bogart, 1988), zato što radi kao drag queen i ima seksualne odnose s muškarcima, šta je sa dvojicom ubica u filmu Alfreda Hitchocka Rope (1948). O njima se nikada ništa eksplicitno ne govori, niti ih možemo videti u nekom romantičnom ili seksualnom kontekstu. Ali moderan način na koji se oblače, ukusno uređen enterijer njihovog stana, njihovi zvučni i blagi glasovi, kao i nešto u vezi sa njihovim govorom tela i činjenicom da stoje veoma blizu jedan drugog kada su sami, mnoge ljude ubedili su u to da su oni homoseksualni likovi, dok neki drugi posmatrači ove znakove ne doživljavaju na taj način. S obzirom na ovo, trenutak koji bi neko odredio kao početak prikazivanja homoseksualaca na filmu zavisi od toga kako taj neko zapravo prepoznaje homoseksualnost, to jest ono što je gej, na filmu. Pitanje ovog prepoznavanja homoseksualnosti je možda važnije u kontekstu mainstream filma, nego u kontekstu dokumentarnog, nezavisnog ili avangardnog filma, pošto su filmovi iz ove poslednje tri kategorije često eksplicitniji u imenovanju homoseksualnosti, te u prikazivanju materijala seksualnog karaktera.


	Greta Garbo (1928), foto: Edward Steichen

The Celluloid Closet Vita Russoa je najpoznatiji pregled na engleskom jeziku istorije kako denotativno, tako i konotativno označenih homoseksualaca i lezbejki u mainstream i nezavisnom filmu od 1895. do 1987. godine. Russoova knjiga pocinje sa jednim kratkim filmom iz produkcije Edison Studios sa dva muškarca koji plešu, The Guy Brothers (1895), i završava sa nezavisnim filmovima koji se granice sa mainstreamom kao što je My Beautiful Laundrette (Stephen Frears, 1986); Knjiga obrađuje homoseksualce prikazane kao mlakonje u tridesetim godinama prošlog veka, kao opskurne gej likove u četrdesetim godinama, kao progonjene, komične likove ili sa ubilačkim nagonima u šezdesetim i sedamdesetim godinama, te napokon kao obične ljude, ''sasvim nalik na heteroseksualce'', u osamdesetim godinama. Sve u svemu, Russo pokazuje da je istorija predstavljanja homoseksualaca i lezbejki na filmu bila daleko od sjajne, te da je bila prepuna dezinformacija i negativnih prikaza svake vrste, uključujući i doskorašnji stereotip - ''homoseksualac kao žrtva AIDS-a''. Nezavisni film ima bolji ukupni staž u prikazivanju ''idiosinkretičke gej vizije'' prema Russou (str. 274).


Adventures of Priscilla, Queen of the Desert, Stephan Elliott (1995)

Russo nam, pored prostog nabrajanja i etiketiranja, pruža i kritički komentar, te se bavi kvalitetom prikazivanja homoseksualaca na filmu. Kao što je to slučaj sa tumačenjima drugih kritičara, i Russoovo tumačenje je velikim delom obojeno pristupom koji se prikazivanjem homoseksualaca na filmu bavi u kontekstu ''pozitivnih'' i ''negativnih'' predstava, to jest, u smislu koliko je jedan prikaz stereotipan ili ne. Pa ipak, mnogi su ovom pristupu analiziranju istorije prikazivanja homoseksualaca zamerili njegovu tendenciju da suviše usko i konzervativno definiše šta to određuje jedan ''pozitivni prikaz''. Sem toga, ne slažu se svi ni oko toga šta je zapravo stereotipan prikaz: na primer, drag queens iz filma Adventures of Priscilla, Queen of the Desert (Stephan Elliott, 1995) jedna grupa ljudi bi mogla pežorativno da doživi kao stereotipne, druga grupa bi mogla da ih shvati pozitivno, kao kompleksne, a neka treca grupa bi ih mogla doživeti kao prilicno ograničene, ako ne i negativne likove.

Homoseksualci u filmskoj produkciji


	Lauren Bacall i njena štićenica u Young Man with Hom (1950)

Postoje tri aspekta u istoriji gej filmske produkcije: nevidljivi, zatvoreni i otvoreni. Prve dve kategorije su najčešće povezane sa mainstream (''holivudskom'') produkcijom, dok se ova poslednja uglavnom vezuje za dokumentarnu, nazavisnu i avangardnu produkciju. Iako možda nikad nećemo znati ko su oni bili i kakav je tačno bio njihov doprinos, možemo slobodno reci da je na hiljade homoseksualaca učestvovalo u snimanju svih vrsta filmova tokom svih ovih godina. Ovi ljudi čine ''nevidljivu'' istoriju gej filmske produkcije. Najdalje što možemo otići u pokušaju da proniknemo u ovu nevidljivu, nezabeleženu istoriju je kada imamo ''čudan osećaj'' dok čujemo ili vidimo nešto na filmu te pomislimo:


Hope Emerson kao sadistička matrona (Evely Harper) u Caged Johna Cromwella (1950)

''Sa ovim mora imati veze neki homoseksualac''. Sve veći deo ove nevidljive istorije izlazi na videlo zauzimajući mesto u okviru istorije produkcije zatvorenog gej filma, zbog činjenice da se pojedinci javno deklarišu kao homoseksualci, odnosno autuju. Rezultat toga je da će mnogi pojedinci, kao što je to slučaj sa rediteljem Georgeom Cukorom ili glumcem Rockom Hudsonom, biti smatrani za deo istorije gej filmske produkcije nakon javne obznane njihove seksualnosti.


	''Ima li sta nesretnije od neuzvraćene ljubavi?'', uzviknuo je Massala (Stephen Boyd) u Ben Huru (1959). Za homoerotske implikacije u filmu pobrinuo se Gore Vidal, saradnik na scenariju.

S tim u vezi, Matthew Tinckom napisao je članak pod nazivom "Working Like a Homosexual: Camp Visual Codes and the Labor of Gay Subjects in the MGM Freed Unit", u kome posmatra određene klasične mjuzikle MGM produkcije - na prvom mestu su to Yolanda and the Thief (Vincente Minnelli, 1945) i The Pirate (Vincente Minnelli, 1948) - kao deo istorije gej filmske produkcije, kako zbog pozitivnog odgovora homoseksualne publike na ono što je camp u ovim mjuziklima, kako zbog prisustva ne i publici. Metodologija koju Tikcom koristi u razmatranju istorije gej filmske produkcije za vreme ''Zlatne ere Holivuda'' u velikoj je meri i dalje od koristi u građenju skorije istorije otvorene gej produkcije mainstream filma, pošto najveći deo homoseksualaca koji učestvuju u snimanju filma, sa obe strane kamere, i dalje ostaje nevidljiv, to jest neautovan. Najbolji izvor kada je u pitanju istorija otvorene gej filmske produkcije trenutno predstavlja Now You See It: Studies on Lesbian and Gay Film and Video Richarda Dyera. Dyer prati istoriju gej dokumentarne, mainstream, nezavisne i onoga što on zove ''afirmativnim'' i ''post-afirmativnim'' dramskim i dokumentarnim filmovima iz sedamdesetih i osamdesetih, nakon Stonewallske revolucije.

Homoseksualna filmska publika


	Roy Schneider i Wiliam Devane u filmu Marathon Man (1976), gej režisera Johna Shlesingera koji je tematizovao homoseksualnost u više svojih filmova - Darling, Midnight Cowboy, Sunday Bloody Sunday.

Zbog svojih često konotativno određenih, podtekstualnih, nevidljivih ili zatvorenih aspekata gej produkcije i prikazivanja, homoseksualna filmska publika često je veoma važan izvor pri građenju istorije gej filma. Naoružani tračevima, glasinama i tom nejasnom stvari nazvanom ''gej senzibilitet'', gledaoci su često izvrgavali ruglu i na druge načine pokušavali da diskredituju gej publiku, kao i njihove ''nastrane'' filmove, likove, izvođače, reditelje i druge radnike na filmu. Razmatranje pojma ''gej filma'' iz perspektive filmske publike nudi nam najsveobuhvatniju (neki bi rekli najmanje rigoroznu) istoriju gej filma, jer bi ona obuhvatila The Sound of Music (Robert Wise, 1965) kao i Fireworks (Kenneth Anger, 1947), Mariu Montez baš kao i Iana McKellena, Alfreda Hitchcocka kao i

Gregga Arakija i Joela Caira (The Maltese Falcon Johna Hustona iz 1941) koliko i Andrewa Becketta (Philadelphia Jonathana Demmea iz 1993). Kao što se to može primetiti pri pomenu imena Montezove, istorija gej filma koju bi sačinila publika uključivala bi i žene kao i muškarce, te bi takođe ukinula mnoge razlike između homoseksualne i lezbejske filmske istorije, budući da određeni broj homoseksualaca kao deo istorije svoje popularne queer kulture računa i takve ličnosti, likove i filmove kao što su Marlene Dietrich, dela koja je režirala Dorothy Arzner, lik Mrs. Danvers (u filmu Rebecca, Alfreda Hitchcocka iz 1940), dva glavna (ženska) lika u filmu Heavenly Creatures (Nebeska stvorenja Petera Jacksona iz 1995) i kratki filmovi Sadie Benning.

Kratak hronološki pregled istorije prikazivanja homoseksualaca na filmu i njihove filmske produkcije

1895. William Dickson režira The Gay Brothers za Edison Studios. Ovaj kratki film prikazuje dva muškarca kako plešu, dok treći svira violinu.

1914. A Florida Enchantment, čiji je reditelj Sidney Drew, bavi se muškim i ženskim polom, te obrtanjem uloga.


	Red River, Howard llawks (1948)

1915. Fatty Arbuckle (Miss Fattys i Seaside Lovers) i Charles Chaplin (A Woman) samo su dvojica među mnogim komičarima koji su se preobukli u žene u vreme nemog filma.

1916. Vingarne Mauritza Stillera je priča o umetniku i njegovom muškom modelu (1924. godine Benjamin Christiansen snimio je remake filma pod nazivom Mikael).

1919. Anders als die Andern (Richard Oswald) možda je prvi film koji se otvoreno bavi homoseksualnošću.

1923. Adaptacija komada Salome Oscara Wildea koju je uradila Nazimova ima pretežno homoseksualnu i lezbejsku postavku.


	Advise and Consent, Otto Preminger (1962)

1930-e. Vito Russo naziva ovu dekadu dekadom ''mlakonja'', gde glumci kao što su Franklin Pangborn, Edward Everett Horton i Eric Blore prave karijere igrajući sporedne feminizirane likove. Određeni broj holivudskih filmova iz ovog perioda sadrži kratke delove sa ženskastim likovima.

1930. Krv pesnika Jeana Cocteaua i A Lot in Sodom Melvillea Webbera i Jamesa Sibley Watsona označavaju početak gej eksperimentalne i avangardne filmske produkcije.

1940-e. Period potencijalno homoseksualnih likova u noir i ratnim filmovima, mjuziklima i vesternima. Često postoji tanka linija između partnerstva u zločinu, vojničkog druženja, ortakluka u plesu, prijateljske avanture, i homoseksualne želje u filmovima kao što su The Maltese Falcon (John Huston, 1941), Anchors Aweigh (George Sidney, 1945), A Walk in the Sun (Lewis Milestone,1946), Gilda (Charles Vidor, 1946), Red River (Howard llawks, 1948) i Rope (Alfred Hitchcock, 1948). Ova ''ne pitaj, ne govori'' situacija je prisutna i danas u većini mainstream i nezavisnih filmova sa temom muškog povezivanja.


	Reflections in a Golden Eye, John Huston (1967)

1947. Prvi film Kennetha Angera, Fireworks, započinje ono što će postati jedan od najuticajnijih materijala u američkoj gej avangardi. Nakon filma Fireworks usledili su, između ostalih, Eaux d'artifice (1953), Scorpio Rising (1962-1963), Kustom Kar Kommandoes (1965-1966), i Invocation of My Demon Brother (1969).

1950. Genetov kratki film Un Chant d'amour, čija se radnja odvija u zatvoru, predstavlja lirski prikaz sadomazohističnog erotizma.

1961. Pojavljuju se otvoreni homoseksualni likovi, prikazani sa simpatijama, u britanskim mainstream filmovima A Taste of Honey reditelja Tonyja Richardsona, te Victim reditelja Basila Deardena.

1962. U američkom filmu Advise and Consent reditelja Ottoa Premingera homoseksualnost je prikazana na negativan način.

1964. Film Jeana Delannoyja That Special Friendship nudi jedan kompleksan i inteligentan prikaz homoseksualnosti u adolescenciji.

Sredina 1960-ih do 1970-ih


	The Boys in the Band , William Friedkin (1970)

Mnogo različitih načina prikazivanja homoseksualaca i pravljenja filmova postoji paralelno u SAD. Veliki deo stvaralaštva u ovom periodu urađen je u talasu pokreta za gej prava, koji je u razvoju, i Stonewallske revolucije: tako postoje mainstream filmovi koji obično na jedan komičan način trivijalizuju, ili pak melodramatično satanizuju homoseksualne likove (The Sergeant, 1968, John Flynn; Reflections in a Golden Eye, 1967, John Huston; The Detective, 1968, Gordon Douglas; Caprice, 1967, Frank Tashlin); nezavisni dramski i dokumentarni filmovi, koje snimaju i gledaju homoseksualci (A Very Natural Thing, 1973, Christopher Larkin; Word Is 0ut, 1977, Mariposa Firm Group; Gay USA, 1977, Arthur Bressan); ''underground" avangardni filmovi (radovi Curta McDowella, Toma Chomonta, Andyja Warhola, Gregoryja Markopoulosa, Jacka Smitha, čak i Johna Watersa, do neke mere) koji su često bili osmišljeni da šokiraju i isprovociraju kako heteroseksualnu, tako i homoseksualnu publiku; i naposletku, ali ne manje značajni, pornografski filmovi.


	Jeff Bridges u Tanderbolt and Lightfoot (1974)

1969. Prikazan je prvi film nemačkog reditelja Rose von Praunheim, Schwestern der Revolution (Sestre revolucije). Radikalnost političkih stavova i prikazivanje bez uvijanja karakteristike su većine kasnijih filmova ovog reditelja, kao što su Nije homoseksualac taj koji je perverzan, vec je perverzna situacija u kojoj se on nalazi (Nicht der Homosexuelle ist pervers, sondern die Situation in der er lebt) iz 1970. god. i Armija ljubavnika, ili pobuna perverznih (Armee der Liebenden oder Aufstand der Perversen), 1978. godine.

1970. Film The Boys in the Band reditelja Williama Friedkina prvi je holivudski film u kome su svi glavni likovi homoseksualci. Još uvek se raspravlja o tome da li ovaj film prikazuje homoseksualce i način na koji oni žive pozitivno ili negativno, ili pak oboje, ili možda ništa od svega toga.


Al Pacino u Gluvarenju (Cruising) iz 1980. Film koji je izazvao gej proteste i na ulicama.

1973. That Certain Summer reditelja Lamonta Johnsona, koji je na neki način prekretnica u američkom televizijskom filmu, govori o ocu koji se autuje svome sinu.

1977. Britanska televizija emitovala je film The Naked Civil Servant, zasnovan na autobiografiji Quentina Crispa.

1978. Farsa Edouarda Molinaroa La Cage aux Folles poćela je sa prikazivanjem sa velikim uspehom. Usledili su i nastavci 1980. i 1985. Još veću zaradu ostvario je remake pod nazivom The Birdcage (Mike Nichols, 1996).


	Non-stop kruzing - Taxi zum Klo (1981). Berlinski učitelj Frank (glumi ga Frank Ripploh koji je ujedno i režiser) je u neprestanoj potrazi za seksualnim partnerima - javni toaleti, saune, parkovi, benziske pumpe. Njegov dečko na kraju to otkriva na volšeban način. Autobiografska priča o promiskuitetnom gej životu koja danas, nakon Aids krize, više zbunjuje i šokira.

1980. Film reditelja Williama Friedkina Cruising (Gluvarenje) uznemirio je mnoge homoseksualce zbog jedne sadomazohističke scene koja služi kao ambijent za priču o serijskom ubici homoseksualaca. Taxi zum Klo (Taksi za javni toalet) Franka Ripploha predstavlja "politički nekorektan" prikaz života homoseksualaca u Nemačkoj.

1982. Snima se, kako to Russo naziva, "mini-ciklus takozvanih gej filmova", uključujući i Making Love (Arthot Haller), Victor/Victoria (Blake Edwards) i Partners (James Burrows).

Sredina 1970-ih do 1980-ih

Van Amerike, snimaju se mainstream i nezavisni tematski filmovi u kojima su glavni likovi homoseksualci: Pravo jačeg slobode (Faustrecht der Freiheit. U engleskom prevodu: Fox and His Friends, Rainer Werner Fassbinder, 1975) u Nemačkoj; Alexandria ... Why? (Youssef Chahine, 1978) u Egiptu; The Deputy (Eloy de la Iglesia, 1978) u Španiji; The Fourth Man (Paul Verhoeven, 1983) u Holandiji; Another Country (Marek Kanievska, 1984) te My Beautiful Laundrette (Stephen Frears, 1986) u Engleskoj i Dona Herlinda and Her Son (Jaime Hermosillo, 1986) u Meksiku.


	Scena iz grčkog filma Anđeo (1982), Jorgosa Katakuzinosa. Film govori o transvestizmu i prostituciji u Atini.

1985. Buddies reditelja Arthua Bressana Jr., prvi je tematski film koji obrađuje AIDS. Te iste godine prikazan je američki televizijski film o AIDS-u An Early Frost Johna Ermana. Snimljeni su i dokumentarni filmovi Before Stonewall (Greta Schiller, Andrea Weiss i John Scagliotti), Silent Pioneers (Lucy Winer, Harvey Marks, Pat Snyder i Paula DeKoenigsberg), te The Times of Harvey Milk (Robert Epstein). Ovaj poslednji film osvojio je nagradu Filmske akademije kao najbolji tematski dokumentarni film.


	Before Stonewall (1984), dokumentarni film o počecima gej pokreta u Americi

1990-e. Grupa nezavisnih američkih filmova primljena je podjednako uspešno od strane kritičara, internacionalnih filmskih festivala i pozorišta specijalizovanih za prikazivanje umetničkih filmova, a kritičar B. Ruby Rich naziva ih ''New Gay Cinema''. Filmovima Swoon Toma Kalina (1991), Poison (1991) Todda Haynesa, The Living End (1992) Gregga Arakija i The Hours and the Times (1992) Christophera Muncha, koji su po Richu četiri osovine ovog pokreta, pridružuju se i filmovi kao što su Paris Is Burning (Jeannie Livingston, 1990), Edward II (Derek Jarman, 1991), Young Soul Rebels (Issac Julien, 1991), i My Own Private Idaho (Moj privatni Ajdaho, 1991, Gus Van Sant). Do sredine devedesetih, New Queer Cinema, kao kritička i marketinška kategorija, praktično je potpuno obuhvaćena jednom širom kategorijom nezavisnog, ''indie'' filma.


	My own Private Idaho, Gus van Sant (1991)

1993. Philadelphia (Jonathan Demme) prvi je američki mainstream film koji u središte svoje priče stavlja homoseksualca i AIDS.

1995-1996. Filmovi The Adventures of Priscilla, Queen of the Desert (Avanture Prisile, kraljice pustinje, Stephan Elliott, 1995), To Wong Foo, Thanks for Everything Julie Newmar (Beeban Kidron, 1995) i The Birdcage (Kavez za ptice, Mike Nichols, 1996) pokazuju da drag queens mogu imati značajnog uspeha kod kritike, te ostvariti priličnu zaradu.


	Edward II , Derek Jarman (1991)

Alexander Doty

Bibiografija:

Doty, Alexander. Making Things Perfectly Queer. Interpreting Mass Culture. Minneapolis: University of Minnesota Press, 1993.
Dyer, Richard. Now You See It. Studies on Lesbian and Gej Film. London: Routledge, 1990.
Murray, Raymond. Images in the Dark An Encyclopedia of Gej and Lesbian Film and Video. Philadelphia: TLA Publications, 1994.
Olson, Jenni. The Ultimate Guide to Lesbian and Gej Film and Video. New York: Serpent's Tail, 1996.
Russo, Vito. The Celluloid Closet, rev. ed. New York: Harper Collins, 1987.

Tinkcom, Matthew. "Working Like a Homosexual: Camp Visual Codes and the Labor of Gej Subjects in the MGM Freed Unit." Cinema Journal 35, no.2 (1996): 24-42.


	Gej slikar Simon (Greg Kinnear) u As good as it gets (1997)

Iz: Gay Histories and Cultures: An Encyclopedia, izd. George E. Haggerty, New York & London, 2000.

Prevod: Bosie

Vito Russo (1946-1991)


	Vito Russo

Američki filmski kritičar, novinar, gej aktivista. Pisao je za više uglednih publikacija: New York Magizine, Rolling Stone, Village Voice, Soho News, Christopher Street, Newsday itd. Postaće poznat kao pisac danas čuvene knjige The Celluloid Closet: Homosexuality in the Movies (prvo izdanje iz 1981. god. drugo, dopunjeno iz 1987. god.), ali koju je početkom osamdesetih preko 20 izdavača odbilo da objavi. Prema njoj je i snimljen sjajan istoimeni dokumentarac Rob Epsteina i Jeffreya Friedmana, u kome su prikazane mnoge scene iz filmova koje se obrađuju i pominju u knjizi i u kojem nastupaju mnogi glumci, režiseri, scenaristi, filmski kritičari poput Gore Vidala, Antonia Banderasa, Toma Hanksa, pokojnog Quenina Crispa, Tonyia Curtisa, Susan Sarandon, Sharon Stone, Richarda Dyera i mnogi drugi.