Kako je Raymond Williams primetio u Keywords (New York, 1976), termin 'priroda' je jedan od najkompleksnijih u jeziku; on je takođe i jedan od najopasnijih. Adekvatan pristup problemu 'prirodnog' mora se fokusirati i na emocionalno obojeni antonim: 'neprirodno' kojeg treba razlikovati od nadprirodnog (supernatural) i vanprirodnog (praeternatural), od druge (a za Grke i treće, četvrte i pete) prirode, i od osobenog tomističkog koncepta saprirodnog (connatural), koje se, kao lično i uobičajeno, nalazi u nekoj vrsti posredničke zone između prirodnog i neprirodnog.

Istorijska semantika koncepta

Starogrčka reč za prirodu - physis, jedinstvena je za ovaj jezik i za helensku misao; nikakav ekvivalent se ne može naći u jevrejskom ili orijentalnim jezicima ili u drugim intelektualnim tradicijama. Termin physis potiče od glagola u značenju 'rasti' (phyo) i otuda zadržava jake konotacije na organsku celovitost i razvoj ka cilju. Primarno značenje physis-a jeste magično, to je autonomna životna sila koja se manifestuje ne samo u stvaranju i održanju univerzuma, nego čak i u osobenostima i karakternim crtama vrsta i pojedinaca. Medicinska upotreba ovog pojma vodi čak ka sferi pharmacopoeia-e (spravljanje lekova) i konstitucionalne biologije.

Upotreba ovog pojma kod Grka može se bolje razumeti u svetlosti tri suprostavljena para termina:
1. physis/ nomos (priroda/ zakon ili običaj),
2. physis/ techne (priroda/ umetnost, veština)
3. kata physin/ para physin [kata physeos] (u skladu s prirodom/ protiv prirode, nasuprot prirodi).

Poslednja od ove tri antinomije, koja je naročito za nas bitna, dobila je odlučujuće uticajnu formulaciju kod poznog Platona (oko 427-347 pne.) u njegovim Zakonima. U ovom delu se osuđuju istopolni odnosi jer ne mogu da odvedu ka prokreaciji. U tzv. intertestamentalnom periodu, ova grčka ideja našla je svoj put do Zaveta dvanaest patrijarha i u apologetskim spisima Jevreja Filona Aleksandrijskog, koji je izjednačio Mojsijev zakon sa 'zakonom prirode' a potom i do Novog zaveta, u sudbonosnoj formulaciji u Pavlovoj Poslanici rimljanima (1: 26-27), koja govori o pretvaranju 'prirodnog upotrebljavanja u protivprirodno'. Ovaj jezik - koji u citiranom novozavetnom tekstu Jevrejina Pavla vidi polazište i opravdanje za osude i vekovne progone homoseksualaca, ušao je postepeno i u druge kontekste, uključujući onaj pravni.

Put ovakvom razvoju poravnan je prihvatanjem od strane Rimljana koncepta 'prirodnog zakona', kojeg je Ciceron definisao kao 'ispravno rasuđivanje u skadu sa prirodom'. Ciceron je pripisao ovaj zakon bogu, dajući tako legalni status biblijskim zabranama u ocima hrišćanskih egzegeta, i instistirao da je 'greh pokušavati menjati ovaj zakon'. S druge strane, hrišćani su imali tendenciju da previde Ciceronovu stav da je u praksi bog takođe i sudija koji nameće prirodni zakon. Tu ulogu su oni sami preuzeli. Tumačenje rimskog prava i kanonskog prava u XII veku, koje u to vreme buja, u velikoj meri stavlja akcenat na perspektive prirodnog zakona, kako klasičnog tako i hrišćanskog. Prirodni zakon je podupirao argumente koji su opravdavali antihomoseksualne zakone u srednjem veku i u ranom modernom dobu, kada su oni iz crkvenog prava prešli u svetovno kazneno pravo, zadržavajući mnogo od svog pređašnjeg uticaja. Uprkos ovoj sekularizaciji, argumenti o prirodnom pravu igraju danas glavnu ulogu u produžavanju rimokatoličke osude homoseksualnosti.

Čudno je da sintagma 'zložin protiv prirode', nama tako bliska iz kaznenog zakonika Sjedinenih država, nije figurirala u engleskom statutu Henrija VIII iz 1533. kao ni u onim njegovih naslednika. Nju je afirmisao Sir Edward Coke u svojim Institutes i Reports, odakle se preuzima i postaje deo, nedovoljno istražene anglo-američke pravne tradicije, sve do savremenog doba.

Semantički nestalan koncept natura-e ovekovečen je u srednjovekovnoj Evropi a dodate su mu čak i nove definicije i ideje od strane moralista (Petar Damian), književnih figura (Bernarda Silvestrea, Alana iz Lilla i Jeana de Meuna), filozofa (Alberta Velikog, Tome Akvinskog). U francuskom je kasnije iskovan pridev antiphysique (preuzet u engleskom kao 'antiphysical' (rede upotrebe)) za označavanje neprirodnog seksualnog ponašanja.

U estetici u XVIII veku dolazi do značajnog pomeranja u videnju prirode - od prirode kao norme koja pokorava i norme koja se namece do shvatanja prirode u kojem se ističe strahopoštovanja dostojna složenost i suverena plodnost prirode, izvorište onom divljenju kojeg naturalisti i danas izražavanju prema nepatvorenoj prirodi, prirodi koju ljudske ruke još nisu izmenile. Ovo pomeranje u viđenju prirode čini deo prelaza od neoklasicizma ka romantizmu. Pružanjem fleksibilnije definicije prirode, novi pristup ulio joj je novi život kao normativnom principu (mada difuznijem).

Savremeni pristupi otkrivaju čudne paradokse; konzervativni mislioci nastavljaju da odbacuju homoseksulnost kao 'neprirodnu' (Ezra Pound), dok su neki homofilni apologeti oživeli staru Hipokratovu definiciju kako bi potkrepili tvrdnju da je homoseksualnost urođena i stoga prirodna (K.H. Ulrichs, Magnus Hirschfeld). Sa svoje strane, kontra-kultura je glorifikovala prirodnu hranu i zaštitu prirodne životne sredine (što je samo po sebi vredno), bez upućivanja na kontradikciju da su seksualna sloboda i tolerancija koju neguju, bili denuncirani u istoriji kao 'neprirodni'.

Neadekvatnost tradicionalnih argumenata

Niki de Saint Phalle Anđeo čuvar (1997.)

Navedeni agrumenti mogu se lako poreći. Ako je priroda uistinu sveprožimajuća, nemoguće je odstupiti od nje. Jedino stvari koje uopšte ne postoje, kao kentauri ili flogiston, mogli bi se nazvati neprirodnim. Iz ovakve perspektive, navedeni kriterijum prirodnosti ne pruža osnovu za razdvajanje postojećih činova koji su okarakterisani kao dozvoljeni od onih koji se smatraju nedozvoljenim. Za takvu podelu mora se primeniti neki drugi parametar umesto 'prirodnosti', budući da svi činovi poseduju atribut 'prirodnosti'. Ako se neko, pak, opredeli za drugaciji aršin, smatrajuci neke stvari u svetu za prirodne, a druge ne, dihotomija se tada izvodi na subjektivan i kulturom-uslovljen način. Otuda su odevanje, kozmetika i avioni bili nekad stigmatizovani kao neprirodni. Možda oni jesu. Ali tada je teško shvatiti kako se, recimo, životno važna operacija srca može drugačije videti kao bilo šta drugo do neprirodna intervencija u inace neizbežnim procesima. Koliko bi zagovornika 'prirodnosti' bilo voljno da povrati ekonomiju i medicinu iz kamenog doba? Ukratko, protivnici 'neprirodnog' seksa treba da pokažu kako raspolažu sveobuhvatnom i doslednom teorijom prirodnog i njene suprotnosti. Ono što se obično dešava jeste to da se uvodi neka druga postavka ili postavke, kako bi pružile temelj za odlučivanje o statusu 'prirodnog'. Suprotnost prirodno-neprirodno je zapravo retorički postupak koji pruža pseudo-potvrdu i opravdanje za moralne pretpostavke izgrađene na potpuno drugim osnovama.

Druga kritika se odnosi na ideju Natura-e viđene kao ostatak lika boginje majke iz paganske antike, prema kojoj je Bog muški princip stvaranja a 'Natura' (priroda) ženski antipod. Odbacujući ovakve relikte politeizma, moderna naučna misao se ne zanima pretpostavljenim 'svrhama' i 'ciljevima' prirode i generalno poriče teleološke koncepte kao empirijski nedokazive. Često se čuje da je priroda namenila seksualnosti jedino prokreativnu ulogu i da je svako seksualno zadovoljstvo u ne-prokreativnom činu stoga 'neprirodno' i pogrešno. Ovakvoj tvrdnji može se prosto odvratiti da samo mali deo svih seksualnih ljudskih aktivnosti ima reprodukciju za posledicu, i da bi njihovo svodenje na taj uski cilj osudilo veći deo populacije na doslovnu doživotnu apstinenciju ( što bi, doduše, asketski ideal video kao poželjan ishod).

Sporu oko 'prirodnosti' homoseksualnosti, iz naučne perspektive, priključio se i eminentni seksolog Alfred C. Kinsey. On je iznosio da su norme prirodnosti, u krajnjoj analizi, istorijski kontigentne i proizvoljne i zaključio da bilo šta što je seksualno izvodljivo jeste prirodno. Stariji argumenti koje su teolozi i moralisti koristili, bili su, po njegovom mišljenju, u velikoj meri opterećeni teškim emocionalnim bremenom. 'Efekat se delimično postizao suprostavljanjem pojmovima čist, prirodan, normalan, i ispravan - pojmova poput nečist, neprirodan, nenormalan, nemoralan i pogrešan'.

Antropolozi su odavno izvestili o homoseksualnosti u mnogim plemenskim društvima ('bliskim prirodi', pretpostavlja se); mnogi etnolozi su opisali homoseksualnost medu drugim vrstama (pretpostavlja se 'prirodnijim'). Sociobiološki teoretičari su, pak, pokušavali da pruže evolucionističko obrazloženje za ljudsku homoseksualnost. Možda kao odraz ovih pokušaja kao i drugih naučnih nedoslednosti uključujući ranija kulturna shvatanja o 'prirodnosti', više se ne smatra naučno respektabilnim podržavati argument protiv homoseksualnosti kao 'neprirodnoj'. Ovaj razvojni stupanj u nauci još nije imao veliki uticaj na judeo-hrišćanske homofobe ili narodnjačku demagošku retoriku, niti na javno mišljenje među manje obrazovanom populacijom. Međutim, može se vremenom očekivati da ce kredibilitet stava o homoseksualnosti kao 'neprirodnoj' biti potkopan.

BIBLIOGRAPHY:
A. P. d'Entreves, Natural Law, London: Longmans, 1951;
Alfred C. Kinsey, et al., Concepts of Normality and Abnormality in Sexual Behavior, in P. H. Hoch and J. Zubin, eds., Psychological Development in Health and Disease, New York: Grune and Stratton, 1949, pp. 11-32;
Donald Levy, Perversion and the Unnatural as Moral Categories, Ethics, 90 (1980), 191-202;
C. S. Lewis, Studies in Words, Cambridge: Cambridge University Press, 1960, pp. 24-74;
Arthur O.Lovejoy, `Nature' as Aesthetie Norm, Essays in the History of Ideas, Baltimore: John Hopkins University Press, 1948, pp. 69-77;
C1iment Rosset, L'Anti-nature, Paris: Presses Universitaires de France, 1973.

Preuzeto iz :
Encyclopedia of Homosexuality, ed. by Wayne R. Dynes, vol. II, New York & London, 1990, str.879-881.

Prevod: N.