Gay-Serbia.com | Sociologija | Istraživanje o Coming out-u u Srbiji


	*Charles Demuth, Distinguished air, 1930.*

Otkrivanje sopstvene homoseksualnosti drugima (proces) i mentalno zdravlje homoseksualaca

Maša Karleuša
Odeljenje za psihologiju, Filozofski fakultet, Beograd

ABSTRACT

Tema ovog istraživanja usmerena je na proces otkrivanja sopstvene homoseksualnosti drugima iz ugla samih homoseksualaca. Osim obilja kvalitativnih podataka, dobijene su statističke značajnosti, kao odgovori na više pitanja, pre svega glavnu hipotezu istraživanja, da li su homoseksualci koji su otvoreni u vezi sa svojom homoseksualnošću mentalno zdraviji od individua koje kriju svoj homoseksualni identitet? U fokusu istraživanja bili su i uslovi koji olakšavaju/otežavaju coming out proces, u cilju mentalne prevencije. Drugi cilj ovog istraživanja je da se utvrdi koliko se homoseksualci u Srbiji, danas, osećaju otuđeno od svoje socijalne okoline, koliko ona otežava coming out i pozitivno formiranje gay identiteta, kao i odgovori na mnoga druga pitanja.

U istraživanju je učestvovalo 92 ispitanika muškog pola, homoseksualne orjentacije. Primenjena je neeksperimentalna metoda, specijalno konstruisan upitnik za potrebe ovog istraživanja, kao i skale inventara 18 PF K. Momirovića za ispitivanje mentalnog zdravlja ispitanika. Korišćene statističke analize su frekvence, krostabulacija, hi kvadrat i T test.

Zahvalnica:

Za početak bih želela da naglasim da je istraživanje naišlo na izuzetno pozitivan odziv ispitanika i na visok stepen saradnje i kooperacije. Kada sam počinjala ovo istraživanje reakcije su obično bile: “A gde misliš naći odgovarajući uzorak ispitanika?”. Međutim, ispitanika je bilo više nego dovoljno (uslovno rečeno prema predviđenom obimu rada), zahvaljujući visokoj saradljivosti gay populacije u Srbiji i želji da pomognu naučni rad. Ovom prilikom želim da se zahvalim svima koji su učestvovali u ovom istraživanju i obogatili ga sopstvenim iskustvom. Posebnu zahvalnost dugujem udruženju “Gayten-LGBT” koji su mi mnogo pomogli da istraživanje na valjan način izreklamiram.

SEKSUALNA ORIJENTACIJA I COMING OUT PROCES


	David Hockney, Dva muškarca pod tušem, 1963.

U ovom istraživanju homoseksualnost se definiše kao seksualna orjentacija koja podrazumeva izbor seksualnog partnera istog pola, a pod “coming out” procesom se podrazumeva obelodanjivanje sopstvene homoseksualnosti drugim osobama.

Homoseksualnost kao pojava ima veoma dugu istoriju, ali se u odnosu na nju ne čini dovoljno istraženom. Populacija homoseksualaca nije zanemarljiva, bilo da se ona kreće od 5% do 15% kako se tvrdi u različitim studijama. Odluka o tome šta je homoseksualnost, naučne teorije o njoj, njena prihvaćenost ili odbačenost od strane naučnih krugova i društvene zajednice, ne utiče samo na milione ljudi koji jesu homoseksualci, već i na više miliona ljudi koji čine njihove članove porodice, prijatelje, poznanike, poslodavce, kao i ljude koji se bave njihovim mentalnim zdravljem.

Ovo istraživanje imalo je više ciljeva: utvrđivanje uslova procesa coming out-a, uslova koji ga otežavaju, utvrđivanje posledica otvaranja, uklopljenosti homoseksualaca u socijalnu zajednicu, a pre svega utvrđivanje veze između otvorenosti prema značajnim drugima i mentalnog zdravlja izraženim indikatorima anksioznosti, depresivnosti i agresivnosti.

Značaj istraživanja leži u nedovoljnoj istraženosti teme, u odnosu na veličinu homoseksualne populacije, u cilju povećanja svesnosti javnog mnjenja o ovoj tematici, smanjenja neznanja, predrasuda i stigmatizacije, kao pomoć pri radu sa homoseksualnim klijentima, značaj za homoseksualce u krizi, kao metod samopoći ili razbijanja otpora da se obrate profesionalcima za pomoć, kao i značaj za ljude koji su u bliskim kontaktima sa homoseksualcima i nisu sigurni kako da se nose sa tim (porodica, prijatelji).

Na osnovu rezultata statističke analize i deskriptivne analize odgovora ispitanika, ustanovljen je značaj coming out- a, na putu prihvatanja sopstvenog homoseksualnog identiteta, kao i uslovi koji ga mogu olakšati/otežati. Ova znanja mogu biti od velike pomoći pri sprovođenju mentalne prevencije i unapređenja mentalnog zdravlja homoseksualnog pojedinca. Sa druge strane, ovim istraživanjem načinjen je i određeni presek socijalne podrške koje poseduje homoseksualna populacija u Srbiji, godine 2005, kao i potreba za sveobuhvatnom akcijom na polju društvene zaštite ove grupe i potrebe za širenjem svesti socijalne zajednice, radi prevencije mentalnog zdravlja njenih članova.


	Gustav Klimt, Prijateljice, 1916.

DISKUSIJA NA OSNOVU REZULTATA ISTRAŽIVANJA

Sprovedeno istraživanje imalo je za cilj da se bolje upozna sa tematikom coming out-a, njegovim uslovima i značaju za homoseksualne individue. Bitna vrednost istraživanja leži u opisu samih ispitanika, kako su se osećali kada su se nekome prvi put otvorili, koja je to osoba koja za njih predstavlja najmanju pretnju, a najveću podršku, šta im olakšava suočavanje sa sobom i svojom seksualnošću, a šta to suočavanje otežava. Ovde su neki odgovori na pitanja koja mnoge interesuju, bez stopostotnih zaključaka, ali sa osećajem da je pitano i da se pitanje isplatilo, jer su dobijeni neki odgovori. Pitanja koja su ovde postavljena i odgovorena nemaju za cilj da zadovolje radoznalost, već da je inspirišu na dalje istraživanje u bogatstvo tematike čoveka i njegove seksualnosti.

Dobijeni podaci na uzorku od 92 ispitanika, u Srbiji, 2005. godine ukazuju sledeće:

Istraživanje je pokazalo da su GB individue koje su prošle kroz coming out proces, mentalno zdravije od onih koje kriju svoju seksualnu orjentaciju. Pokazalo se da su ispitanici koji su rekli roditeljima o svojoj seksualnoj orijentaciji manje anksiozni (p<0,01), manje depresivni (p<0,05) i manje agresivni (p<0,05) od ispitanika koji se nisu poverili roditeljima.

Sa obzirom da je početna pretpostavka istraživanja dokazana, sakupljeni podaci o uslovima koji olakšavaju/otežavaju proces otkrivanja sopstvene seksualnosti drugima, imaju veliki značaj za terapijski i mentalno preventivni rad. Ovim istraživanjem je utvrđeno sledeće:

Za značajnu većinu ispitanog uzorka, prvo “outovanje” je veoma pozitivno iskustvo (90.2%). Ispitanici navode da su bili pozitivno iznenađeni reakcijama osobe kojoj su se prvi put obratili, da su u tom trenutku osećali bliskost, olakšanje, podršku i ljubav. Iz rezultata se može videti da se ni jedan ispitanik nije pokajao, niti osećao da je pogrešio što se otvorio.

Istraživanje je pokazalo da je ženski pol značajno tolerantniji (statistička značajnost na nivou od 0.01) prema muškoj homoseksualnosti i samim tim pogodniji za prvo otvaranje.

Kao najpogodnija osobu za prvo otvaranje pokazala se bliska, heteroseksualna prijateljica, a zatim na drugom mestu muški homoseksualni prijatelj. Ako se osoba otvara prvi put ovim osobama, šanse da doživi neprijatno iskustvo (odbacivanje i neprihvatanje) su manje od 8.8%.

Istraživanje je pokazalo da nema značajne razlike između majke i oca kao osobe kojoj se treba otvoriti. Ispitanici doživljavaju strah da bi ih roditelji odbacili kada bi znali za njihovu orijentaciju, ali taj strah je značajno manji kada su u pitanju majke.

Istraživanje je pokazalo da je ubedljivo najveći procenat ispitanika (52.2%) prvi put rekao nekome za svoju seksualnu orijentaciju u periodu od 19 do 24-te godine, a 79.4% ispitanika prvi put se otvorilo nekome u periodu od 15-te do 24-te godine, što će reći u periodu adolescencije i postadolescencije. Period postadolescencije pokazao se kao vreme u kojem je većina gay individua spremna da prihvati svoj homoseksualni identitet i da ga otkrije drugima.

Glavni razlozi koje su ispitanici navodili kao razloge zbog kojih se nisu otvarali nekoj osobii kada su osećali potrebu za tim, mogu se svrstati u tri grube kategorije: nepoverenje u socijalnu sredinu; strah od odbacivanja od osoba od značaja i osećaj nedovoljne bliskosti; kao i lična konfuzija i neprihvatanje sopstvenog identiteta. Ovi razlozi mogu se sažeti u eksternu internalizovanu homofobiju.

Kao bitan faktor olakšavanja ili otežavanja coming out-a, izolovan je doživljaj distance u porodici. Dobijena je statistički značajna veza (alfa 0.05) između otvorenosti ispitanika prema porodici i osećaja bliskosti u porodici. Kada su porodični odnosi distancirani ili ambivalentni, većina ispitanika se ne izjašnjava o svom seksualnom opredeljenju.

Istraživanje je pokazalo da statistički značajna većina ispitanika (na nivou 0.01) veruje da bi ga majka prihvatila i kada bi znala za njegovu seksualnu orijentaciju (50% od 16.3%), dok samo 39.1% od 28.3% veruje u prihvaćenost od strane oca. Ispitanici su pokazali manju uverenost u potencijalnu ljubav oca kada bi se njemu otvorili.

Ovo istraživanje je zatim pokazalo da ispitanici greše i da otac jednako dobro prihvata detetovu homoseksualnost, kao i majka. Strah od odbacivanja od strane oca, pokazao se neosnovanim u većem postotku slučajeva.

Pokazano je takođe, da ne postoji statistička značajnost između ispitanika koji su u ozbiljnoj vezi i onih koji to nisu, kada je u pitanju otvorenost u vezi sa svojom seksualnošću. Faktor kao što je podrška partnera, nije se pokazao kao bitan faktor za coming out, prema podacima ovog istraživanja.

Drugi cilj ovog istraživanja je da utvrdi koliko se homoseksualci u Srbiji, 2005.-te godine, osećaju otuđeno od svoje socijalne okoline. U skladu sa tim, dobijeni su sledeći rezultati:

Najveći procenat ispitanika doživljava da je prihvaćen od svojih heteroseksualnih prijatelja, ali taj doživljaj prihvaćenosti prati mala sumnja (42.4%). 21.7% ispitanika oseća nesigurnost u odnosu na svoje heteroseksualne prijatelje, a 27.2% ispitanog uzorka oseća bliskost i prihvaćenost od svojih prijatelja. Postotak se odnosi i na prijatelje koji znaju za ispitanikovu seksualnu orijentaciju, ali i na one prijatelje koji ne znaju za ispitanikovu orijentaciju.

Najveći procenat ispitanika izražava da oseća prihvaćenost (sa malom sumnjom) u odnosu na svoju neposrednu okolinu (34.8%), nesigurnost u prihvaćenost od svoje neposredne okoline doživljava 22.8% ispitanika, a osećaj potpune bliskosti i prihvaćenosti ima 18.5%, što će reći manje od petine ispitanog uzorka.

Na ispitanom uzorku GB populacije, 63% ispitanika izjavljuje da oseća distancu ili potpunu distancu od šire socijalne okoline. Ovaj podatak se može uzeti kao alarmantan u cilju poboljšanja stava ovog društva prema gay populaciji.

Ispitani uzorak je najhomogeniji po pitanju nezadovoljstva načinom na koji ih ovo društvo tretira. 89.1% ispitanika je potpuno nezadovoljno ili nezadovoljno načinom na koji se ovo društvo ophodi prema svojoj gay subpopulaciji. Samo 1 ispitanik je prilično zadovoljan u ovom društvu, dok su 3 ispitanika neodlučna po tom pitanju.

40.2% ispitanika je pokazalo potpunu pasivnost i rezigniranost po pitanju osećaja da se može promeniti status homoseksualaca u Srbiji.

43.5% ispitanika se izjašnjava da je nezadovoljno radom gay organizacija kod nas. 32.7% ispitanika je zadovoljno radom istih, dok je 18.5 ispitanika nesigurno. To govori da su ove organizacije u našoj zemlji mlade, kao i da im je potrebna podrška i pomoć, kako bi mogle više da pruže srpskoj homoseksualnoj subpopulaciji.

Rezultati ovog istraživanja pokazali su da ne postoji statistička značajna veza između mesta rođenja ispitanika i njegove spremnosti na coming out. To znači da coming out u mnogo većoj meri određuju faktori kao što su osećaj prihvaćenosti u porodici i odnos sa roditeljima, nego socijalni faktori kao što su stav sredine.

Ostali interesantni podaci:

Većina ispitanika ovog istraživanja, prošla je kroz fazu pokušaja uspostavljanja heteroseksualnosti (što se slaže sa teorijskim modelom razvoja homoseksualnog identiteta). 68.5% ispitanika koji sebe smatraju biseksualnim ili homoseksualnim je u nekom trenutku imalo odnose sa osobama ženskog pola.

Uzorak istraživanja je pokazao da je većina ispitanika (43.5%) involvirana u ozbiljnu emotivnu vezu.

Ispitani uzorak pokazao je pretežnu sklonost ka tajnovitosti po pitanju svoje seksualne orjentacije. 45.7% ispitanika procenjuje da za njihovu orijentaciju zna manje od 10 osoba, a 18.5% ispitanika misli da za njegovu orjentaciju zna manje od 5 ljudi. 54.4% ispitanika ne krije svoju orijentaciju.

Literatura:

1. APA (2000) Guidelines for Psychotherapy With Lesbian, Gay, and Bisexual Clients American Psychologist December 2000 Vol. 55, No. 12, 1440-1451 American Psychological Association

2. Carver P., Egan S. & Perry D. (2004). Children Who Question Their Heterosexuality. Developmental Psychology, January 2004 Vol. 40, No. 1, 43-53, American Psychological Association

3. Dacey, J; Kenny, M. (1997): Adolescent development, Brown & Benchmark publishers, Madison WI

4. Golombok S. & Tasker F. Family and Child Psychology Research Centre, City University. Do Parents Influence the Sexual Orientation of Their Children? American Psychiatric Association Developmental Psychology. 32(1), Jan 1996, 3-11.

5. Hooker E. (1993). Reflections Of A 40-Year Exploration A Scientific View On Homosexuality. American Psychological Association, American Psychologist April 1993 Vol. 48, No. 4, 450-453

6. Hrnjica., S.(1982). Zrelost ličnosti: Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.

7. Kutchins H., & Kirk S. A. (1997). The Fall And Rise Of Homosexuality Making us crazy: DSM: The psychiatric Bible and the creation of mental disorders. New York: Free Press.

8. Meyer I. (2003). Prejudice, Social Stress and Mental Health in Lesbian, Gay, and Bisexual Populations Conceptual Issues and Research Evidence. Department of Sociomedical Sciences, Mailman School of Public Health, Columbia University Psychological Bulletin. 129(5), Sep 2003, 674-697.

9. Mohr J. & Fassinger R. Self-Acceptance and Self-Disclosure of Sexual Orientation in Lesbian, Gay, and Bisexual Adults An Attachment Perspective. Department of Psychology, Loyola College in Maryland Department of Psychology, University of Maryland

10. Savin-Williams R. (1995). An Exploratory Study of Pubertal Maturation Timing and Self-Esteem Among Gay and Bisexual Male Youths. Department of Human Development, Cornell University. Developmental Psychology. 31(1), Jan 1995, 56-64.

11. Shadbolt, Carole.(2004). Homophobia and gay affirmative transactional analysis. Transactional analysis journal, Inetrnational transactional Analysis Association, v.34

12. Slater B. (1988). Towson State University: Essential Issues In Working With Lesbian And Gay Male Youths. American Psychological Association, Professional Psychology: Research and Practice April 1988 Vol. 19, No. 2, 226-235. www.apa.org/about/copyright.

13. Stein T. & Kaplan M.D. Homosexuality and Homosexual Behavior

14. Strickland B. (1995) Research on Sexual Orientation and Human Development A Commentary Department of Psychology, University of Massachusetts at Amherst Developmental Psychology January 1995 Vol. 31, No. 1, 137-140 American Psychological Association

15. Yarhouse M. (2001). Sexual Identity Development The Influence Of Valuative Frameworks On Identity Synthesis. School of Psychology and Counseling, Regent University. Division of Psychotherapy (29), American Psychological Association Fall 2001 Vol. 38, No. 3, 331-341