Margaret Mead je bila antropološkinja i autorka brojnih bestseler knjiga, uključujući kontroverzne knjige Sazrevanje na Samoi  (Coming of Age in Samoa: A Psychological Study of Primitive Youth for Western Civilisation, 1928), Pol i temperament u tri primitivna društva (Sex and Temperament in Three Primitive Societies, 1935) i  Muškarac i žena (Male and Female: A Study of the Sexes in a Changing World, 1949). Ove knjige su izazivale žustru raspravu u vreme kada su se pojavile zbog njihove iskrenosti, otvorenosti i uporednih razmatranja seksualnog ponašanja (poput seksualnog eksperimentisanja tinejdžera, homoseksualne prakse, i masturbacije) u nezapadnim društvima i u Sjedinjenim Državama. Jedna od njih - Sazrevanje na Samoi - ponovo je izazvala buru pedesetak godina nakon njenog prvog izdanja, kada je australijski antropolog Derek Freeman pokušao da dokaže da je analiza Meadove o samoanskoj kulturi kao “seksualno oslobođenoj” potpuno pogrešna  (sami Freemanovi dokazi takođe su ozbiljno kritikovani).

Rođena u akademskoj porodici, Meadova je doktorirala filozofiju na Univerzitetu Kolumbija (Columbia University), kao studentikinja uticajnog američkog antropologa Franza Boasa. Postavljena je 1926. godine za pomoćnicu kustosa Odeljenja za antropologiju američkog muzeja prirodne istorije (American Museum of Natural History) i ostala je povezana sa tim muzejom do kraja života - više od 52 godine. Bila je jedan od vodećih intelektualaca uključena u razvoj teorijske škole kulture i ličnosti, koja je osporavala, tada popularne, biologističke, rasističke teorije o nezapadnim narodima, dokazujući da je individualno ljudsko ponašanje oblikovano, pre svega, kulturnim okruženjem u kome je locirano (antropolozi Ruth Benedict i Edward Sapir su, takođe, pripadali ovoj grupi). Meadova i Ruth Benedict su bile među prvim antropolozima koje su raspravljale o homoseksualnosti ne kao o devijantnom ponašanju, nego kao o univerzalnoj praksi za koju su neka društva bila bolje pripremljena da joj se prilagode. Ovo su bile radikalne izjave u vreme kada su objavljene, jer su branile homoseksualnu praksu kao “normalnu” u kulturnim kontekstima. Kasnije su bile kritikovane zbog antropoloških stavova o seksualnosti, sa više pozicija. Jedan od razloga bio je taj što prepoznavanje “homoseksualca” u drugim kulturnim kontekstima nameće pretpostavku preddruštvenog, univerzalnog “homoseksualnog identiteta”, što reflektuje specifičnu anglo-evropsku, psihijatrijsku logiku iz ranog dvadesetog veka koja konstruiše koherentne identitete iz skupa seksualnih želja i praksi.

Iako je možda tačno viđenje Meadove, od strane istoričara društvenih nauka, kao jedne od prvih antropologa koji su teoretizirali seksualnost iz relacione, međukulturalne perspektive, ipak ovakav način sagledavanja ukazuje na selektivnu, nakon gej oslobođenja, reinterpretaciju njenog dela. Meadova nije sebe primarno videla kao pionira na polju seksologije ili antropologije seksualnosti; pre su njena opažanja vezana za seksualnost pružala tačku pristupa drugim temama kojima je izuzetno poklanjala pažnju, kao što su razvoj u detinjstvu, rasna neravnopravnost, porast populacije i granice ljudske “savitljivosti”.

Jedan od najinteresantnijih aspekata života Meadove, o kome se posthumno raspravljalo, jeste otkrivanje njene lezbejske veze sa Benedictovom, u čije najprodavanije knjige spadaju Hrizantema i mač (1946) i Obrasci kulture (1934). Savremene biografije o Margaret Mead - With a Daughter's Eye: A Memoir of Margaret Mead and Gregory Bateson (1984), koju je napisala ćerka Margaret Mead, Mary Catherine Bateson, takođe antropološkinja, i Margaret Mead and Ruth Benedict: The Kinship of Women (1999), koju je napisala Hilary Lapsley - usredsredile su se na ličnu prepisku između Meadove i Benedictove, govore relativno otvoreno i  prihvatljivo o njenim istopolnim vezama (neke od njih su bile aktuelne tokom njena tri braka sa muškarcima), uprkos odsustvu bilo kakve otvorene rasprave o njenoj seksualnosti, teorijski ili deskriptivno, u bilo kom od njenih publikovanih dela, uključujući i autobiografiju Blackberry Winter: My Earlier Years (1972). Ovo javno ćutanje se može najverovatnije pripisati opštoj društvenoj i političkoj klimi koja je vladala u vezi sa homoseksualnošću u Americi u to vreme, ali možda i usled objektivnog, pozitivističkog modela društvenih nauka koji je bio karakterističan za antropologiju tokom prve polovine dvadesetog veka. Prema tom modelu, antropologija je nauka o ljudskoj prirodi, i teorijski okviri ne smeju i ne treba da budu povezani ni na koji način sa ličnim iskustvom naučnika iz oblasti društvenih nauka, barem ne u vezi sa etnografskim podacima. Još jedna mogućnost, istaknuta od strane njene ćerke, jeste da Meadova nije videla ni homoseksualnost niti heteroseksualnost kao dovoljnu ili prikladnu oznaku koja bi predstavljala njene izbore ili prakse, videći je na taj način prethodnikom queer pokreta koji se pojavio nekih petnaest godina nakon njene smrti.

Margaret Mead je bila pionirka feministkinja u antropologiji i inspirisala je mnoge žene da uđu u to polje. Esther Newton, jedna od prvih antropološkinja koja je pisala o homoseksualnim kulturama u Americi, seća se da je u knjizi Meadove Sazrevanje na Samoi pročitala tvrdnju da su rodne norme predmet kulturnih pritisaka. To je bila prekretnica za Newtonovu, koja se tada borila za prihvatanje svoje homoseksualnosti. “Rad Meadove”, piše ona u knjizi Margaret Mead Made Me Gay (2000), “naučio me je da samozadovoljni srednjoškolski pauni kod kojih sam bila nisko na lestvici popularnosti i atraktivnosti za izlaske.. nisu gospodari sveta nego samo (gospodari) ružnog seoskog dvorišta”. Tokom svog života, Meadova je postala toliko popularna kao pisac, profesor i javni govornik o temama ljudskog ponašanja, da ju je magazin “Time” proglasio za “Majku sveta” (“Mother of the World”) 1969. godine. Mada su aspekti njenog istraživanja i pisanja postali predmet grube kritike, Meadova se i dalje prepoznaje kao inovativan i originalan mislilac na polju medjukulturnih razlika u odnosu na rod, seksualnost i druge aspekte ljudskog ponašanja.

D. Murray

Bibliografija

• Lapsley, Hilary. Margaret Mead and Ruth Benedict: The Kinship of Women. Amherst: University of Massachusetts Press, 1999.
• Newton, Esther. Margaret Mead Made Me Gay: Personal Essays, Public Ideas. Durham, N.C.: Duke University Press, 2000.
• Weston, Kath. Long Slow Burn: Sexuality and Social Science. New York: Routledge, 1998.

Iz: Encyclopedia of LGBT History in America, 2004.

 

Prevod: Simor

Seks i temperament

Detaljno smo razmotrili ličnosti jed­nog i drugog spola koje društvo odo­brava u tri primitivna plemena. Vi­djeli smo da kod Arapeša i muškarci i žene pokazuju ličnost koju bismo im na osnovi naših historijskih ograniče­nih opterećenja nazvali majčinskom s očinskim aspektima, a ženskastom u seksualnom smislu. Uočili smo da su muškarci jednako kao i žene odgo­jeni da surađuju, da ne budu agresiv­ni, da reagiraju na potrebe i zahtjeve drugih. Nismo naišli ni na kakav po­jam o seksu kao moćnoj pokretačkoj snazi bilo kod žena bilo kod muška­raca. U značajnoj suprotnosti prema tim stavovima vidjeli smo da se kod Mundugumora i muškarci i žene razvi­jaju kao bezobzirni, agresivni, pozitiv­no seksualni pojedinci, s minimumom majčinskih, maznih osobina. I muškar­ci i žene su vrlo blizu tipu ličnosti za koji bismo mi u našoj kulturi rekli da je to naprosto nedisciplinirani i silo­viti muškarac. Ni Arapeši ni Mundu­gumori ne izvlače koristi od razlike me­đu spolovima; arapeški je ideal blag, prijemljiv muškarac oženjen blagom, prijemljivom ženom; mundugumor­ski je ideal silovit, agresivan muška­rac oženjen silovitom, agresivnom že­nom. U trećem plemenu, kod Čam­bula, našli smo potpuno preokrenutu ulogu stavova o spolu u usporedbi s našom kulturom. Žena je dominant­ni impersonalni partner koji rukovodi, a muškarac manje odgovorna i emo­cionalno ovisna osoba. Stoga te tri si­tuacije navode na sasvim odreden za­ključak. Ako stavovi temperamenta koje smo tradicionalno smatrali žen­skima - kao što je pasivnost, prijemlji­vost i sklonost maženju djece - mogu tako lako postati muškim obrascem u jednom plemenu, a u drugom biti zabranjeni većini žena kao i većini mu­škaraca, tada više nemamo nikakve osnove da takve aspekte ponašanja smatramo vezanim uza spol. Taj za­ključak postaje to jači kad razmotri­mo preokrenuti položaj dominacije medu spolovima usprkos postojanju formalnih patrilinijskih institucija kod Čambula.

Građa nas navodi da ustvrdimo ka­ko su mnoge, ako ne i sve crte lično­sti koje smo mi nazvali muškima ženskima jednako labavo vezane uza spol kao i odijevanje, manire i oblik češljanja, što ih u određenim razdobIjima pojedino društvo namjenjuje jed­nom drugom spolu. Kad razmatra­mo ponašanje tipičnog muškarca žene kod Arapeša, za razliku od tipič­nog muškarca i žene kod Mundugu­mora, prevladavaju podaci koji idu pretežno u korist značenju i moći dru­štvene uvjetovanosti. Nikako drugači­je ne možemo objasniti gotovo potpu­nu jedinstvenost kojom se arapeška djeca razvijaju u zadovoljene, pasiv­ne i sigurne osobe, dok se mundugu­morska djeca jednako karakteristično razvijaju u silovite, agresivne i nesi­gurne osobe. Stvaranje tih suprotnih tipova možemo pripisati samo utje­caju cjeline integrirane kulture na di­jete u rastu. Nema nikakvog drugog objašnjenja s obzirom na rasu, prehra­nu ili selekciju koje bi se tome moglo pridodati. Prisiljeni smo da zaključimo, da je Ijudska priroda gotovo nevje­rojatno prilagodljiva, da vrlo pomno i oprečno reagira na oprečne kulturne uvjete.

M. Mead, Spol i temperament u tri primitivna društva (1928-1935), Naprijed, Zagreb, 1968, str. 285-286 (prev. D. Rihtman-Auguštin)