Rođena u Sjedinjenim Državama ali je studirala teologiju u Fribourgu, u Švajcarskoj (1959-1965), jer u to vreme ženama nije bilo dozvoljeno da studiraju na američkim rimokatoličkim univerzitetima. Budući da je studirala katoličku teologiju i filozofiju, Daly se u svojim delima često služi idejama iz aristotelovsko- tomističke filozofske tradicije, dok njena misao pripada sferi egzistencijalističke teologije i filozofije, ili teologije procesa. Daly je jedna od prvih, najznačajnijih i najuticajnijih feminističkih teologa. Takođe je predstavljala značajnu figuru u mnogobrojnim raspravama na temu radikalnog feminizma i lezbejskog separatizma, za koje se i sama zalaže. Tokom kasnih osamdesetih i ranih devedesetih godina prošlog veka, bila je na udaru jake kritike- zajedno sa ostalim radikalnim feminstkinjama- zbog mnogih stvari, kao na primer- esencijalizma. Kako bilo, u drugoj polovini devedesetih, njena dela su se počela čitati pažljivije i iz manje ispolitizovane perspektive, što je omogućilo ispravniji kritički osvrt na njeno delo, kao i jasnije uviđanje njenih zasluga.

U Fribourgu je Daly uradila svoju doktorsku disertaciju iz obe discipline, filozofije i teologije i počela rad na svojoj prvoj feminističkoj knjizi: Crkva i drugi pol (The Church and the Second Sex). Delo je objavljeno 1968. godine, u vreme kada je ona, nakon povratka u SAD, radila kao asistent na katedri za teologiju bostonskog koledža. Knjiga je bila početak njene feminističke karijere, ali je isto tako umalo rezultirala i krajem njene akademske karijere: ponuđen joj je jednogodišnji ugovor, što je praktično značilo da će, po njegovom isteku, biti otpuštena. Međutim, studenti su stali iza nje, organizujući demonstracije, tako da je čitav događaj dobio i veliki publicitet. Na kraju joj je bostonski koledž dodelio stalno mesto (tenure) na fakultetu, uz unapređenje. Od tada je Daly radila kao jedan od profesora teologije na bostonskom koledžu.

U delu Crkva i drugi pol, ona pokušava da odbrani Crkvu od kritika francuske feministkinje Simone de Beauvoir. Daly je pokušala da dokaže da seksizam ne leži u osnovi Hrišćanstva; Pre će biti da on predstavlja greh i stoga bi Crkva trebalo da ga odbaci. Njen cilj je bio postizanje jednakosti izmedju muškaraca i žena unutar hrišćanskih crkvava. Međutim, u svojoj drugoj knjizi: Iza Boga Oca (Beyond God the Father, 1973), ona menja svoje mišljenje, tvrdeći da je hrišćanstvo u srži seksističko, te bi stoga feministkinje trebalo da ga napuste i osnuju nove vrste duhovnosti, van postojećih religija.

Beyond God the Father je bitno teološko štivo i to iz više razloga. Ona je radikalizovala postojeću i otvorila put za razvijanje nove feminističke teologije. Daly kritikuje simbolizam jer isključuje sve osim muških simbola. Verovatno je najpoznatija rečenica iz te knjige: Ako je Bog muško onda je muškarac Bog. Ona takođe počinje govoriti o Bogu kao o Glagolu, pokretačkom procesu u kome valja učestvovati, nečemu što predstavlja suprotnost tradicionalnoj, statičnoj i hijerarhičnoj predstavi Boga.

Druga bitna zasluga ove knjige je njeno zalaganje za novu vrstu normativnosti u seksualnoj etici. Ona ukazuje na unutarnju povezanost seksizma i heteroseksizma: heteroseksizam je samo jedan drugi vid seksizma. Etika koja tvrdi da je heteroseksualnost vrednija od homoseksualnosti je nadasve patrijarhalna; štaviše, bilo kakvo pravljenje razlike između heteroseksualnosti i homoseksualnosti je partijarhalna klasifikacija. Tlačenje žena i netrpeljivost prema homoseksualnosti su povezane: to odražava strepnju od gubljenja moći koja se temelji na stereotipnoj podeli uloga među polovima. Stoga se homoseksualnost smatra problemom, a lezbejske i gay veze ne smatraju se autentičnim. Daly želi da porekne heteroseksističku moralnost, ali takođe smatra da bi feministkinje trebalo da se oslobode i svih ostalih "dogmi" koje se tiču seksualnog ponašanja. Ipak, podvlačeći postojanje unutarnje povezanosti seksizma i heteroseksizma, Daly se protivi ideji prema kojoj bi feministkinje trebalo da odbace i heteroseksualnost kao takvu. Kasnije je bezmalo sva feministička teologija usvojila njen poziv na odbacivanje heteroseksizma.

Njena kasnija dela su lezbejsko-feminističke orijentacije. Daly nastavlja svoj rad na temu feminističke duhovnosti. Za nju je feministička duhovnost pitanje razvijanja u biće koje će biti povezano sa drugima: drugim ljudima, božanstvom i prirodom. Ovo znači da ona ljudsko postojanje poima kao nastajanje (razvoj, becoming). Dakle, biti čovek- znači biti otvoren za budućnost, a sama budućnost se, shodno tome, doživljava kao neograničeno polje mogućnosti. Postojanje - delovanje i činjenje (existence - acting and doing), prethode "suštini". Otuda, svako stvara svoju suštinu.

Počev od Gyn/Ecology (1978.) Daly piše svoje tekstove veoma ličnim stilom. Naročita osobenost njenih tekstova je u njenom korištenje jezika: ona se trudi da stvori i koristi feministički jezik, koji bi prevazišao seksističke aspekte standardnog engleskog.

Marja Suhonen

Izvor: Who's Who in Conterporary Gay and Lesbian History, izd. Robert Aldrich and Garry Wotherspoon, London & New York, 2001, str. 99-100.

Prevod: Minja

FEMINISTIČKA TEOLOGIJA

Teološki pokret koji se sadrži od više različitih pravaca ujedinjenih u istrajnosti da ostvare zajednički cilj - izboriti se za društvenu pravdu za žene. Počeci ovih pokreta naziru se još u devetnaestom veku- u grupama za borbu protiv ropstva, te organizacijama sifražetkinja (suffragette movement - pobornice prava glasa za žene, prim. prev. )- ali sve ove grupe su tek nakon Drugog svetskog rata, naročito devedesetih godina prošlog veka, počele postavljati istinske izazove pred crkvene tradicionalističke stavove. Ovaj proces intenzivirale su članice rimokatoličke Crkve - čije su najznacajnije predstavnice Mary Daly, Rosemary Radford Ruether i Elisabeth Schü ssler Fiorenza - uzvraćajući na odluke Drugog vatikanskog koncila.

Glavni problem kojim se bavi feministička teologija je osećanje nelagodnosti koju u hrišćanskoj tradiciji izaziva bilo kakvo povezivanje žene ili femininog sa božanskim. Feministički teolozi (kako muškarci tako i žene) tvrde da je žensko/ feminino u stanju da predstavi u potpunosti Boga (kao i ograničeno), baš kao što to čini muško/ maskulino. Budući da se svi slažu da Bog prevazilazi (transcendira) kako rod tako i pol, feministički teolozi naglašavaju potrebu za čovečnijom teologijom, tako što će u viđenje i doživljavanje Boga podjednako uključiti oba roda. Pošto je normalan deo ljudskog iskusta, tvde oni, da se neke osobe rađaju kao muškarci, a neke kao žene - onda bi i teologija trebalo da se konačno pomiri sa ovom stvarnošću na način na koji to nije ranije činjeno. Ženska iskustva i poimanja u teologiji, jednako su važna kao i ona muška - i ovo iziskuje barem reevaluaciju jezika teološke doktrine i onog koji se koristi u službi. (Feministički teolozi, po neki put, govore o tealogiji, a ne teologiji. Grč. thea - boginja, prim. prev.)

Razlike između muškarca i žene postoje, ali one su čisto biološke po funkciji, ono što je ovde bitno je šta prave pojedine tradicije i društva od tih razlika; drži se da je hrišćanska tradicija pothranjivala rodnu konstrukciju prema kojoj su žene inferiorne (zbog njihove prirodno slabije telesne konstitucije, izmedju ostalog. Prim. prev.). Prepreka na putu u borbi za izjednačavanje žena sa muškarcima u okviru Crkve je četvorostruka. Prva teškoća je, već pomenuto, odbijanje da se u Bogu uvidi i ono feminino. Ostale teškoće se ogledaju u potenciranju činjenice da je žena nastala od muškarca (that woman is wholly derivative), te je stoga od drugostepene važnosti u odnosu na muškarca; zatim je tu pretpostavka da je žena po svojoj prirodi pasivna; i konačno - tendencija da se žena izjednačava sa telesnim, plotskim nasuprot transcedentom umu (duhu). Dok su muškarci tradicionalno karakterisani kao aktivni, snažni i inteligentni - kvaliteti koji se par excellence pripisuju Bogu- religijom odobrena rodna konstrukcija žene, nju vidi kao pasivnu, emotivnu, slabu i naročito odgovornu za greh i zlo. Sa ovim u čvrstoj vezi stoji i uverenje o podeli uloga muškarca i žene u produženju vrste. Danas se smatra da žena ima jednaku važnost kao i muškarac, barem u procesu reprodukcije. Međutim, ovaj stav nije postojao oduvek- nekada se verovalo da je primarno muškarac odgovoran za reprodukciju i da dete potiče u suštini samo iz jednog izvora. Ovo gledište, smatra se, utvrdilo se u hrišćanskoj simbolici- i proširuje uticaj na rasprave vođene u vezi sa hirotonisanjem žena, određivanje uloge žene u porodici i braku, i sve do rasprava o odgovarajućim izrazima za Boga - naročito onima vezanim za metafore majke, odnosno oca.

Feminističke teologe ne zanima da se pretvaraju kako razlike među polovima mogu biti ukinute, budući da između uvidjanja razlika među polovima i nipodaštavanja žene na polju teologije ne postoji nužna povezanost. Ono što njih pak zanima je poimanje raznopolnih i istopolnih veza, gde se u obzir uzima povezanost heteroseksualnosti i nipodaštavanja. Oni takođe posebnu pažnju poklanjaju rasnim, klasnim i drugim činiocima, koji bi mogli uneti dodatne komplikacije u polje teologije, a svesni su i značaja koji globalni, međuverski dijalog može imati za žene. Za feminističku teologiju je od presudne važnosti i integracija etike i teologije, ali ne isključivo u interesu žena i u obraćanju pažnje na zanemarene oblasti ljudskih života, niti bi jedini cilj toga bila promena odnosa među polovima, već bi to bilo i u interesu dece, koja se uglavnom smatraju više odgovornošću majke, nego odgovornošću oba roditelja podjednako. Stoga se naročita pažnja obraća na one vrednosti (briga, međuzavisnost itd.), čiji su glavni nosioci, po tradiciji- žene; kao i na činjenicu da je razlog zbog koga su žene (univerzalno govoreći) siromašnije od muškaraca- taj što je njihova uloga ne samo da nose i rađaju decu, već i da se većim delom brinu i o njihovom odrastanju. Ovo se vidi kao druga oblast razdvajanja izmedju jezika 'očinstvovanja' ('fathering') za Boga i iskustva žene.

Problemi abortusa, korišćenja kontraceptivnih sredstava, veštačke oplodnje i moralne dileme koje se množe uporedo sa napredovanjem u otkrićima na polju genetike su integralni deo feminističkog teološko-etičkog plana rada. Feministička teologija je kao disciplina ustanovljena u mnogim institucijama za sticanje višeg obrazovanja i uticajna je u crkvenom životu, kao pokret koji se aktivno bavi teologijom i duhovnošću.

Izvor: Oxford Dictionary of the Christian Church, Cross and Livingstone (eds.), 3. izdanje, Oxford University Press, 1997, str. 604-605.

Literatura: Zbirka reprezentativnih članaka: A. Loades (ed.), Feminist Theology: A Reader, 1990; Ostala dela feminističkih teologa: V. Saiving Goldstein, The Human Situation: A Feminine View, Journal of Religion, 40 (1960), str. 100-12; M. Daly, The Church and the Second Sex (1968., Boston, 1985.), Beyond God the Father: Toward a

Prevod: Minja